درآمدی انتقادی بر مفهوم‌ و شاخص‌های بی‌ثباتی سیاسی: به‌سوی مدلی جامع و روزآمد برای سنجش بی‌ثباتی سیاسی

چکیده در دهه­های اخیر بی‌ثباتی­­های سیاسی به‌دلیل فراوانی­، آثار و پیامدهایشان به کانون توجه دولت­ها و پژوهشگران تبدیل شده­اند. در ایران نیز طی سال‌های اخیر مطالعات و پژوهش‌های قابل ملاحظه­ای در این‌‌باره آغاز شده است. با این وجود، مطالعات ایرانی هنوز چندان از حد کلیات و یا اقتباس مفهوم‏سازی­ها و مدل­های قدیمی فراتر نرفته است. این مقاله بر این مفروض استوار است که هرگونه مطالعه و پژوهش روشمند، دقیق و راهگشا در مورد این موضوع، نیازمند مواجهه‌ی انتقادی با ادبیات موجود و بازاندیشی در مفاهیم، شاخص­ها و ابزارهای سنجش و تحلیل بی‌ثباتی سیاسی است. این مقاله همین هدف را در مورد ابعادِ توصیفیِ بی­ثباتی سیاسی دنبال کرده است؛ در این مقاله مفهوم‌سازی­ها، شاخص­­ها و مدل­های موجود، مورد نقد و ارزیابی قرار گرفته و سعی گردیده بر اساسِ تحولات اخیر جهانی و هم‌چنین تجربیات بومی، مفهوم‌سازی و شاخص‌سازی روشن‌تر و کارآمدتری برای سنجش بی­ثباتی سیاسی ارائه شود. در انتها نیز بیان می‌گردد که در سنجش بی‌ثباتی سیاسی لازم است متغیرهای ذهنی (نظام ادراکات سیاسی و فرهنگ سیاسی جوامع موردِ مطالعه) و ابعاد تاریخی (پیشینه‌ها و تجربیات سیاسی مردم و دولت‌ها) هم‌چنین گونه­های جدید رویدادهای بی­ثبات کننده (که به‌ویژه نتیجه فرآیندهایی چون جهانی شدن، رسانه­ای شدن و مجازی شدن سیاست هستند) مورد توجه قرار گیرند. مدل پیشنهادی این مقاله برای سنجش بی‌ثباتی با توجه به چنین یافته‌ها و ملاحظاتی تنظیم شده است.