خاطرة مشترک تاریخی ـ تمدنی اﻳﺮاﻥ ﻭ ﺗﺮﻛﻴﻪ و ﻧﻘﺶ آن در ساخت دولت‌های مدرن ﺩﻭ ﻛﺸﻮﺭ

چکیده سرآغاز شکل‌گیری دولت‌های مدرن در غرب به انعقاد معاهدة صلح وستفالی در سال 1648 و ظهور دولت ـ ملت‌های اروپایی برمی‌گردد. این پدیده با دو قرن تأخیر در قرن نوزدهم وارد مشرق‌زمین و کشورهای ایران و عثمانی شد. اندیشمندان و سیاست‌مداران دو کشور به‌منظور تعریف جدید از مفهوم دولت ملی به عناصر سازندة ناسیونالیسم، مانند تاریخ و زبان، چنگ زدند؛ عناصری که بخش بزرگی از آن نقطة پیوند ایرانیان و ترکان بود و به‌گونه‌ای درهم تنیده شده بود: پیوستگی ایران و ترکان در قالب اسطوره‌های ایرانی و تورانی، مشارکت در تشکیل دولت‌ها و امپراتوری‌های اسلامی در هیئت مردان قلم و شمشیر، دادوستدهای زبانی، و تعاملات طریقتی و عرفانی همه عناصری بودند که بعدها در ساخت و پرداخت ملیت‌خواهی و دولت‌های مدرن دو کشور ایران و ترکیه استفاده شدند. هدف از این نوشتار بررسی و مطالعة برخی از عناصر مشترک تاریخی ـ تمدنی فوق‌الذکر بین ایرانیان و ترکان است، عناصری که در قرن نوزدهم سهم بزرگی در دولت ـ ملت‌سازی و ظهور دولت مدرن ایران و ترکیه بر عهده داشت. در این مقاله با بهره‌گیری از نظریة بندیکت اندرسون، موسوم به جوامع تخیلی، اصطلاح خاطرة تاریخی ـ تمدنی را برای میراث مشترک ایران و ترکان برگزیده‌ایم و درنهایت درصدد پاسخ به این پرسش‌ایم که خاطرة مشترک ایرانیان و ترکان چگونه و با چه انگاره‌هایی در ساخت دولت‌های مدرن دو کشور استفاده شد؟ فرضیة پژوهش آن است که مشترکات تاریخی ـ تمدنی ایران و ترکیه در دوران معاصر، برخلاف پیوستگی‌های تاریخی، تحت تأثیر الگوی دولت ـ ملت‌سازی اروپایی هریک راهی جداگانه و بعضاً متضاد در پیش گرفتند. روش پژوهش در این مقاله روش توصیفی ـ تحلیلی است و شیوة گردآوری اطلاعات مبتنی‌بر شیوة کتاب‌خانه‌ای است.