حسرت باغ ـ تمنای مینو، در هنر انتزاعی ایران؛ با تکیه بر عَلَم های عاشورایی

این مقاله قصد دارد مسألۀ «حسرتِ باغ» یا همان «تمنای مینو» را به عنوان محرکی (رانه ای) بنیادین در هنر انتزاعی ایران، با محوریت عَلَم های عاشورایی، مورد بررسی قرار دهد. برای رسیدن به این منظور، در ابتدا به بازتاب این تمنّا در هنرهای مختلف ایرانی ـ اسلامی، اعم از تشعیر و تذهیب و نگارگری و غیره، اشاره ای گذرا نموده ایم؛ سپس به مقایسه ای تطبیقی و تحلیلی میان «عَلَم های عاشورایی» و «معماری منظر ایرانی» (باغ ایرانی) از دریچۀ دو عامل اساسی این محرک، یعنی «شرایط اقلیمی» ایران زمین و «تجلی اعتقادات» پرداخته ایم. در هر بخش، شباهت های بارز دو هنر مذکور را بررسی نموده و نشان داده ایم که آنچه روح مشترک در بین همۀ این هنرهاست، همانا مسألۀ محورین «حسرت باغ/ تمنای مینو» است. خلاصه این که عطش وصال صورت ازلی یا مثالی آن بهشت مصفّا و تمنای بازگشت و اقامت جاودانی در آن باغ بی خزان و ملال، همواره مصنوعات هنرمند ایرانی را تحت تأثیر قرار داده است. نمادهای به کارگرفته شده در عَلَم های عاشورایی نیز از ویژگی های باغ ایرانی، که نسبت بی واسطه ای با اعتقادات مذهبی دارد و تصویر نوستالژیکی از بهشت ارائه می دهد، اثر پذیرفته اند. این هنر، در مقایسه با سایر گونه های هنر ایرانی ـ اسلامی، به نحو بارزتر و ملموس تری بازتاب دهندۀ ماهیت این حسرت نوستالژیک است.