جستاری در دوام مقبولیت نظریۀ رفتار عقلانی کامل در علم اقتصاد

نظریه رفتار عقلانی و به بیان دیگر انتخاب عقلانی که در نیمه اول قرن بیستم مقبول اقتصاددانان واقع شده مدعی عقلانیت کامل (مطلق، ایده­آلی و جهان­شمول) انسان اقتصادی بوده است. در این پژوهش دوام این مقبولیت به عنوان یک ایده مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به اینکه انتقاد و به ویژه ارائة نظریه، الگو یا رویکرد جایگزین می‏توانست این ایده را رد کند، در آثار متخصصان، این گونه موارد جستجو شد، بنابراین از مستندات کتابخانه­ای و روش تحلیلی- توصیفی بهره برداری گردید. یافته‌های پژوهش نشان می‏دهد که اولاً، مقبولیت اولیه نظریۀ عقلانیت کامل در علم اقتصاد با تردید بعضی صاحب­نظران دچار تزلزل شده است. این تردیدها حاصل تجربه و مشاهدۀ واقعیت‌هایی چون اطلاعات ناقص عاملان اقتصادی، ریسک و عدم اطمینان،کمیابی وقت و لزوم تحمل هزینه برای شناخت وکسب اطلاعات و در نتیجه اکتفا به اطلاعات ناقص، عدم رعایت دقیق استانداردهای تصمیم سازی عقلانی و توسل به راه حل های میانبر وصرفه جویانه توسط عاملان اقتصادی به جای طی فرایندکامل انتخاب و ... بوده است. در پی بعضی از تردیدهای مذکور آزمون هایی به عمل آمده که به آزمون‌های عقلانیت شهرت دارد و بسیاری از این آزمون‌ها موجب تقویت تردیدها و تبدیل آنها به نقد رسمی شده که مقبولیت اولیه نظریه را از بین برده است. گاهی مشاهدة مکرر آن گونه واقعیت‌ها خود به خود نقش آزمون عقلانیت را ایفا کرده است. ثانیاً منتقدان برای تعدیل نظریة عقلانیت کامل و سازگار نمودن آن با واقعیت‌ها، رویکردها و نظریه‌های جایگزینی را ارائه نموده اند. نتیجه نهایی آنکه هر دو بخش این یافته‌ها نشان دهندة بطلان ایدة دوام مقبولیت نظریۀ عقلانیت کامل در علم اقتصاد است.