جایگاه شهرها در مناسبات سیاسی- نظامی با مدعیان جانشینی کریم‌خان زند (1209-1193ق)

با مرگ کریم‌خان زند و در فقدان جانشینی نیرومند، تعداد بی‌شماری از بستگان وی به‌ویژه برادران و عموزادگانش برای دستیابی به حکومت به نبردهای ویران گری مشغول شدند که شرح آن رویدادها حجم وسیعی از منابع تاریخی اواخر سده دوازده هجری را به خود اختصاص داده است. در این میان، با غور و بررسی دقیق متون تاریخی می‌توان نقش فعال قشرهای مختلف جامعه شهری را برای صیانت از جان و مال شهرنشینان و یا به‌منظور دستیابی به منافع مالی - سیاسی شخصی و گروهی پیگیری نمود. در این پژوهش از رهگذر این مسئله، درصدد پاسخ به این پرسش هستیم: اقشار جامعه شهری در مناسبات سیاسی- نظامی با مدعیان جانشینی کریم‌خان زند چگونه عمل می‌کردند و در کدام زمینه‌ها موجب فروپاشی حکومت زند و برآمدن حکومت قاجار شدند؟ برای شناسایی جایگاه شهرها در دوره موردنظر با استفاده از روش تحقیق تاریخی و شیوه جمع‌آوری داده‌های کتابخانه‌ای از منابع دست‌اول تاریخی ابتدا به توصیف و طبقه‌بندی ویژگی‌های سیاسی- نظامی اقشار مختلف جامعه شهری و سپس به تحلیل و تفسیر این ویژگی‌ها و تأثیرات آن بر مناسبات شهرها با مدعیان گوناگون جانشینی می‌پردازیم. در این راستا، اشتراک منافع اهالی و بزرگان برای تأمین امنیت شهرها، به‌تدریج موجب همکاری متقابل سیاسی- نظامی بزرگان با اغامحمدخان قاجار برای واگذاری حاکمیت شهرها و شکست نهایی جانشینان کریم‌خان زند را فراهم آورد.