توحید ناب؛ تحلیل و تبیین مؤلفه‌ها و مقایسهٔ آن با دیدگاه‌های رقیب

مسئلهٔ توحید خداوند در سه مقام مطرح می‌شود: ۱) وجوب؛ 2) الوهیت؛ 3) وجود حقیقی. در باب توحید در مقام وجود حقیقی‌‌، اعتقادات گوناگونی وجود دارد‌‌، از قبیل اعتقاد عامهٔ مردم‌‌، فیلسوفان مشاء‌‌، جهلهٔ صوفیه و نیز اکابر ایشان‌‌، حکمای فهلویین‌‌، محقّق دوانی و میر‌داماد‌‌، عرفا و حکمای متألهین. صدرالمتألهین شیرازی به اقتضای مقام و در ابواب مختلف کتاب اسفار‌‌، اقوال متعددی در این باب داشته است. این مقاله به مقایسهٔ آرا و اقوال مذکور با یکدیگر می‌پردازد و در نهایت، توحید ناب و خالص را در میان آن‌ها که بری و بدور از اِشکال و ایراد است، معرفی می‌نماید. توحید ناب، توحیدی است که مشوب به هیچ گونه شرکی در مقام وجود حقیقی نباشد و آن جز قول عرفای شامخین و حکمای متألّهین نیست‌‌؛ چنان که نظر نهایی ملاصدرا نیز بر آن است. دیدگاه مذکور مبتنی بر قول به وحدت وجود و موجود در عین کثرت آن دو است و بر پایهٔ آن‌‌، وجود و موجودْ منحصر در ذات حق تعالی است و در عین حال، اشراقات و مظاهر گوناگون و حقیقی دارد و از سوی دیگر با این که وجود و موجود دارای اشراقات و مظاهر گوناگون و حقیقی است‌‌، در عین حال، واحد بوده و منحصر در ذات باریتعالی است. روش این پژوهش، توصیفی۔ تحلیلی است.