تمایزپذیری ساختی و کارکردی سازمان‌های نظامی از نهاد سیاسی

این تحقیق، در مورد «تمایزپذیری سازمان‌های نظامی از نهاد سیاسی» از سال‌های 1300 تا 1357 در ایران می‌باشد. با توجه به ادبیات و مبانی نظری که مشتمل بر مباحث کلی تمایزپذیری، نحوه ارتباط سازمان نظامی با نهاد سیاسی، سازمان، مشخصات و کارکردهای آن و نیز شرایط جهانی بود، تمایزپذیری با دو متغیر عمده «رسمی شدن» و «حرفه‌ای شدن» مشخص شد. سه شاخص «تقسیم کار سازمانی» «نحوه ارتقای سازمانی» و «سیستم تشویق و تنبیه» برای رسمی شدن و دو شاخص «آموزش‌ها ـ دوره‌های تخصصی» و «کارکردهای سه‌گانه» برای حرفه‌ای شدن در نظر گرفته شد. روش تحقیق در این مقاله، روش «تطبیقی ـ تاریخی» با رویکرد «نمونه‌محور» بود که در شمول پژوهش‌های کیفی محسوب می‌گردد. روش جمع‌آوری اطلاعات مبتنی‌بر اسناد و مدارک تاریخی بود که با توجه به آن، سیر تغییرات تمایزپذیری سازمان‌های نظامی ایران از نهاد سیاسی در چهار دوره انتخابی (1300 ـ ،1320 1320 ـ 1332، 1332 ـ 1342 و 1342 ـ 1357) یعنی دوره‌های پهلوی اول و دوم مورد توجه قرار گرفت. مرجع مقایسه تحقیق نیز سازمان‌های نظامی آمریکا تعیین گردید. هرچه از دوره‌های قبل به دوره‌های جدید انتخابی نزدیک می‌شویم، بعد رسمی شدن تمایزپذیری، توسعه و گسترش زیادی پیدا کرده است. درواقع، «تقسیم کار» شامل زیرمجموعه‌های متعدد سازمانی، رسته‌ها و مقررات سازمانی و همچنین علائم و نشان‌های نظامی، «نحوه ارتقای سازمانی» با ظهور سیستم‌های مدرن پرسنلی (تحصیلات، آموزش، تجربه کاری) و «سیستم تشویق ـ تنبیه» با پایدار شدن قوانین و مقررات خاص جزایی،همین‌طور، «آموزش‌ها» و «کارکردها» تا حد زیادی با هم نزدیک شده و همگام پیش رفته‌اند. میزان و سطح کلی آموزش‌ها، گذر از آموزش‌های عمومی به آموزش‌های تخصصی را منعکس ساخته است. به تناسب تمایزپذیری در کارکردها و نوع مأموریت‌ها، آموزش‌ها و دوره‌های تخصصی نیز، گسترش زیادی یافته است. شبیه همین فرایند در سازمان‌های نظامی ایالات متحده نیز وجود داشت. اما نوع ارتباط نهاد سیاسی با سازمان‌های نظامی و ساختار سیاسی ـ اجتماعی آن‌جا که بر عدم تمرکز دلالت دارد، سازمان‌های نظامی را علاوه‌بر رسمی شدن، به سمت حرفه‌ای شدن نیز سوق داد. اما در ایران، نهاد سیاسی با سیستم متمرکز خود، اجازه حرفه‌ای شدن را به سازمان‌های نظامی نداد و از این‌رو سازمان‌های نظامی ایران، در فرایند تمایزپذیری، عمدتآ در رسمی شدن باقی ماندند. ویژگی مهم حرفه‌ای شدن، استقلال نسبی در تصمیم‌گیری بود که بر خلاف سازمان‌های نظامی آمریکا، هرگز در سازمان‌های نظامی ایران، امکان بروز نیافت.