ترفند جایگزینی در فرهنگ و ادب در آسیای غربی و اروپا

ساختار جامعه و رسوم و عادات رایج در آن، همواره در ادب هر سرزمینی بازتاب دارد، تا حدی که می‌توان مضامین ادبی مکرّر (لایت موتیف) را به نوعی بازتاب فرهنگ رایج هر اجتماع در قالب ادبی دانست. مضامین ادبی مکرّر در میان اقوام مختلف، گاه به سبب ریشه داشتن در آبشخورهای همگون یا یکسان و بعضاً از حیث توازی سنن، شباهت‌های چشمگیری به یکدیگر دارند که می‌توان با جستجو در کهن‌ترین منابع و دنبال کردن سیر تکثیر یک درون مایه؛ شیوه‌های انعکاس آن را در ادب کلاسیک اقوامی که از دیرهنگام با هم در داد و ستد فرهنگی بوده‌اند بررسی کرد. در مقالة حاضر سعی بر آن است که یکی از ترفندهای شایع در عرصة ادبیات غرب و ایران که در فرهنگ کهن میان‌رودان و روایات سامی دیرین نیز به چشم می‌آید سخن رود: ترفند جابه‌جایی به معنی تعویض عاشق یا معشوق، از جنس م‍ؤنث، از روی عمد یا از سر اتفاق و یا جایگزینی شخصیت‌ها، یکی از مضامین بارز بسیاری از متون برجستة نظم و نثر، در نظام ادبی شایع در منطقه‌ای گسترده از جهان است که از ایران کهن تا دورترین مرزهای امپراتوری روم را در بر می‌گیرد و حوزة میان‌رودان در پیوند میان این دو حوزه نقش اساسی داشته است.