تحلیل و نقش رقابت‌های حمدانی ـ بریدی در رشد و ارتقای آل‌بویه

در آستانۀ ورود آل‌بویه به بغداد در سال 334 هـ ق، چند گروه عمده مدعی امارت و حاکمیت بر بغداد بودند. نخست گروه حمدانیان، دوم گروه ترکان و سوم برادران بریدی که بر ثروتمندترین و کلیدی‌ترین منطقۀ نزدیک به بغداد (اهواز، واسط، بصره و بطائح) حاکمیت دیرینه سالی داشتند. در چنین گردونه رقابتی، نبردی سرنوشت‌ساز به نام جنگ کیل (نزدیک مدائن) در سال330هـ ق میان حمدانیان و متحدانشان (ترکان) به عنوان یاران خلافت با بریدیان و هم‌پیمانانشان (دیلمیان) رخ داد که نتایج شگرفی به جای گذاشت.  بریدیان نزدیک به بیست سال (314-332 هـ. ق) در جنگ‌های بسیاری وارد شدند؛ اما شکست خاندان بریدی در رویارویی با حمدانیان، اولین و آخرین شکست آنان به معنای وسیع کلمه بود. بریدیان در جنگ کیل به گونه‌ای درهم شکسته و پریشان حال شدند که دیگر توانایی بازسازی نظامی و اجرای هیچ‌گونه تحرکی را در منطقه نداشتند.  این نبرد هم سرنوشت بغداد را دگرگون کرد و هم به دوران سلطه و اقتدار امیرالامراها در فاصلة سال‌های 324 تا 334 هـ. ق پایان داد؛ به ویژه سقوط خاندان بریدی را شتاب بخشید و سران و سپاهیان آل‌بویه، که از یک دهۀ پیش مترصد تسلط بر بغداد بودند، اینک بدون وجود هیچ‌گونه مزاحمی (بریدیان) راه را برای رسیدن به دارالخلافه (بغداد) هموار دیدند. مقالة حاضر در پی دست‌یابی به مهم‌ترین پیامدهای نبرد کیل و چگونگی حضور آل‌بویه به عنوان تنها پیروز میدان نبرد در بغداد است.