تحلیل اسطوره‌شناختی مفاهیم مؤثر بر شکل و فرم ریتون‌های هخامنشی

ریتون‌ها ظروفی آشامیدنی هستند، به شکل نیم‌تنة فوقانی بدن یا به شکل سر و شاخ یک حیوان‌. بر اساس نظر باستان‌شناسانی چون «گیرشمن»، «پرادا»، «هرتسفلد» و «پیر آمیه»، ریتون‌ها در ایران بیش از سایر تمدن‌های باستانی مورد استفاده بودند. هدف از استفاده از آنها انتقال نیروهای اساطیری حیوانات به‌کار‌رفته در ساخت آنها از طریق مایع نوشیدنی به بدن افراد بود. در دورة هخامنشی ریتون‌ها با استفاده از فلزات گرانبها مانند طلا و نقره ساخته شده و اغلب نمونه‌ها از تخت‌‌جمشید و یا گنجینه‌های ارزشمند هخامنشی کشف شده‌اند. روش پژوهش مقاله اسنادی است و با شیوة تحلیل محتوا 135 نمونه ریتون‌ هخامنشی را بررسی می‌کند. هدف، شناخت شکل و فرم ریتون‌های هخامنشی و تحلیل ارتباط آنها با مفاهیم اسطوره‌ای است. با توجه به رواج استفادة آیینی از ریتون‌ها، مسئلة پژوهش تحلیل ساختار این اشیاء و معرفی برخی از ایزدان اصلی و موردتوجه دورة هخامنشی با تکیه بر باورهای اساطیری و مذهبی مؤثر در ساخت ریتون‌هاست. بر اساس نتایج تحقیق، در دورة هخامنشی استفاده از‌ ریتون‌های‌ استوانه‌ای و مخروطی بیش از سایر انواع، متداول بوده است.‌‌ حیوانات‌ اساطیری متداول در ساخت ریتون‌ها عباتند از ‌شیر (بال‌دار یا بدون بال)، ‌‌گاو،‌ ‌‌‌بزکوهی و قوچ (حیوانات ملازم و مرتبط با تیشتر و بهرام) که ساخت ریتون با شکل این حیوانات به امید به‌دست‌آوردن حمایت ایزد و نیروی محافظت‌کنندة وی صورت گرفته است. رواج اعتقاد به ایزدان «آناهیتا»،‌ «مهر(میترا) »،‌ «تیشتر» و «‌بهرام» بر استفاده از این حیوانات تأثیر فراوان گذاشته است و در میان ایزدان فوق بهرام و میترا، به عنوان پیروزمندترین پیروزها، بیش از سایر ایزدان مورد توجه بوده‌اند و سمبل آنها (شیر، بزکوهی بال‌دار یا بدون بال و قوچ) بر ساخت ریتون‌ها سایه افکنده‌اند. در نهایت با توجه به نتایج این پژوهش چهار ایزد بهرام، آناهیتا، مهر (میترا) و تیشتر با ویژگی‌های باروری و حاصلخیزی، سرزنده‌سازی، پیروزمندی و محافظت، مورد توجه‌ترین ایزدان دوران هخامنشی به شمار می‌روند.