تحدید مفهومی و امکان‌سنجی سلب حق از دیدگاه فقها

مفهوم حق یکی از مفاهیمی است که با وجود کاربرد فراوان، ابهام فراوانی در مفهوم آن وجود دارد و نمی‌توان تعریف واحدی از آن ارائه داد. در فقه اسلامی نیز مسئلۀ مفهوم حق و ویژگی‌ها و آثار آن، از جمله امکان سلب حق که به قابلیت اسقاط حق از آن تعبیر می‌شود، در کنار بررسی مصادیق و کاربردهای آن همواره مورد سؤال فقها بوده است و به مطالعۀ آن پرداخته‌اند. اکثریت فقها حق را معادل سلطنت می‌دانند، برخی نیز آن را ملک یا مرتبه‌ای ضعیف از آن می‌شمارند. با این تعریف، حق در برابر حکم قرار گرفته و یکی از ویژگی‌های اصلی و مقتضای طبع آن، قابلیت اسقاط است که موجب تمایز آن از حکم می‌شود؛ به این معنا که اگر امری اسقاط‌شدنی نباشد حق نیست. برخی دیگر از فقها حق را اعتباری مستقل دانسته‌اند و بر طبق آن در خصوص قابلیت اسقاط آن نیز، میان ایشان اختلاف وجود دارد. گرچه در هر صورت برای اسقاط حق، شروطی مانند ایجاد سبب حق و عدم مخالفت با کتاب و سنت وجود دارد.