تبیین و ارزیابی انواع ناسازگارباوری اختیارگرا در حل تعارض بین اختیار انسان و جهان جبری

ناسازگارباوری اختیارگرا‌‌‌‌‌‌، تعیّن علّی حاکم بر تمام رخدادهای عالم را مانعی جدّی‌‌ بر سر راه اختیار فاعل می‌‌داند. از این‌رو، ذیل سه رویکرد نامتعیّن‌انگاری صرف‌‌‌‌‌‌، علّیّت نامتعیّن رخدادها و علّیّت فاعل به دنبال راهی جهت تأمین اختیار انسان است. در پژوهش حاضر به دیدگاه نظریه‌‌پردازان اصلی این سه حوزه‌‌ اشاره کرده و به تبیین و نقد آن‌ها می‌‌پردازیم. سپس با اتکا به تعریف «اختیار» بر مبنای دو اصل «وجود جایگزین‌‌های محتمل در لحظه انتخاب» و «کنترل فعالانه فاعل نسبت به فعل»؛ نشان خواهیم دا‌‌د که تنها «علّیّت فاعل»‌‌‌‌‌‌، موفق به ارائۀ تصویری معقول از فاعلیت اختیاری انسان می‌‌شود؛ زیرا دیدگاه‌‌های رقیبش از نقش فاعل در کنترل و هدایت فعل اختیاری غفلت کرده و فعل اختیاری را صرفاً به فعلی اتفاقی و تصادفی تقلیل می‌‌دهند. «علّیّت فاعل» با انکار انحصار نقش علّیّت برای رخدادها، مدعی است که آدمی در اراده کردن تنها متأثر از رخدادهای پیرامون خود نیست، بلکه بالذّات و با قوای علّی‌‌ای که دارد‌‌‌‌‌، حداقل علّت ایجاد یکی از رخدادهای نفسانی‌‌ای می‌‌شود که آغازگر فرایند تحقق فعل خارجی است. از این‌رو، به‌رغم تعیّن علّی او حقیقتاً مختار است و هدایت و کنترل فعلش را در دست دارد.