تاثیر سطوح مختلف نیتروژن و تاریخ نشاکاری بر خصوصیات رشد، عملکرد و میزان اسانس نعناع فلفلی در کشت مخلوط ردیفی با عدس

چکیده سابقه و هدف: نعناع فلفلی (Mentha piperita L.) از جمله گیاهان دارویی ارزشمند است که در درمان بسیاری از بیماری‌ها و صنایع دیگر کاربرد فراوان دارد و افزایش کمی و کیفی اسانس آن در طی تکنیک‌های زراعی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. استفاده زیاد از کودهای شیمیایی به‌ویژه نیتروژن، علاوه‌بر آلودگی‌های زیست محیطی، برای گیاهان دارویی مخاطرات کیفی نیز به دنبال دارد. ازآنجاکه کشت مخلوط مصرف نهاده‌های شیمیایی را کاهش و بهره‌وری منابع را افزایش می‌دهد، کشت مخلوط گیاهان دارویی با لگوم‌ها می‌تواند به عنوان راهکاری در جهت کاهش مصرف نهاده‌ها به‌ویژه نیتروژن شیمیایی باشد. به‌علاوه ممکن است میل کشاورزان به تولید این گیاه افزایش و عملکرد بالاتری را سبب شود، ضمن اینکه تنوع زیستی و بهره‌وری را نیز به دنبال دارد. لذا پژوهش حاضر به‌منظور بررسی اثر سطوح کاهش یافته نیتروژن و تاریخ نشاکاری بر خصوصیت‌های رشدی، عملکرد و اسانس نعناع فلفلی در نسبت‌های مختلف مخلوط با عدس انجام شد. مواد و روش‌ها: آزمایش به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شهرکرد در سال 1394 اجرا شد. تیمارها شامل نسبت‌های مختلف مخلوط (66٪ نعناع فلفلی: 33٪ عدس، 50٪ نعناع فلفلی: 50٪ عدس، 33٪ نعناع فلفلی: 66٪ عدس، کشت خالص نعناع فلفلی و عدس)، سه سطح کود نیتروژن (100٪، 75٪ و 50 ٪ نیاز نعناع فلفلی) در دو تاریخ نشاکاری نعناع فلفلی (10 اردیبهشت و 5 خرداد) بترتیب تحت عنوان عامل اول تا سوم بودند. خصوصیات رشدی نعناع فلفلی مثل ارتفاع، میزان تولید برگ، عملکرد ماده خشک نعناع فلفلی و عملکرد دانه عدس و نیز میزان و عملکرد اسانس نعناع فلفلی مورد مقایسه قرار گرفتند. شاخص نسبت برابری زمین نیز برای توضیح سودمندی مخلوط محاسبه گردید. یافته‌ها: اثر نسبت‌های مخلوط، نیتروژن و تاریخ نشاکاری بر ویژگی‌های رشد، عملکرد و اسانس نعناع فلفلی معنی‌دار شد. بیشترین ارتفاع نعناع فلفلی در کشت خالص در تاریخ 10 اردیبهشت و مصرف 100% نیتروژن مشاهده شد و بیشترین تعداد برگ در بوته نیز در سطح 100% نیتروژن در کشت خالص و 10 اردیبهشت بدست آمد، اما با کاهش میزان کود مصرفی نیتروژن به 75% و 50%، بیشترین تعداد برگ در بوته نعناع فلفلی در تیمارهای کشت مخلوط به‌ویژه نسبت 66% نعناع: 33% عدس حاصل شد. اجرای کشت مخلوط، افزایش عملکرد ماده خشک، میزان و عملکرد اسانس نعناع فلفلی را نسبت به کشت خالص به همراه داشت. نشاکاری دیرهنگام و کاهش کود مصرفی نیتروژن، موجب کاهش این پارامترها گردید و کشت مخلوط تاحدودی توانست تاخیر نشاکاری و کمبود کود نیتروژن را جبران نماید. در نشاکاری 10 اردیبهشت، عملکرد ماده خشک نعناع فلفلی در نسبت مخلوط 66% نعناع:33% عدس در تمام سطوح کود نیتروژن بالاتر از کشت خالص بود. بیشترین میزان عملکرد معادل دانه عدس (2614 کیلوگرم در هکتار) در کشت خالص این گیاه بدست آمد که بیانگر مغلوب شدن عدس دراین سیستم و بهره‌برداری بیشتر نعناع فلفلی است. در سطح 75% کود نیتروژن مقدار نسبت برابری زمین مجموع، در همه نسبت‌های مخلوط بیشتر از یک بود. به‌طوری‌که در این سطح کودی در نشاکاری اول تیمار 50% نعناع: 50% عدس و در نشاکاری دوم تیمار 66% نعناع: 33% عدس بالاترین مقادیر شاخص نسبت برابری زمین (به ترتیب 17/1 و 10/1) را به خود اختصاص دادند. نتیجه‌گیری: از آنجا که نشاکاری دیرهنگام (5 خرداد) نعناع فلفلی موجب کاهش پارامترهای رشدی گیاه گردید، نشاکاری نعناع فلفلی در تاریخ 10 اردیبهشت توصیه می‌گردد. اجرای کشت مخلوط سبب شد تا عملکرد نعناع فلفلی در مقادیر کمتر نیتروژن حفظ شود که می‌تواند مربوط به کارکرد عدس در تأمین نیتروژن گیاه باشد. بنابراین می‌توان به‌منظور دستیابی به اهداف کشاورزی پایدار، کشت مخلوط این گیاهان را توصیه نمود.