تأملی در رساله‌ حقوق اساسی محمدعلی فروغی از منظر بحث درباره کاربردی کردن علم سیاست در ایران

ضرورت تاسیس مدرسه‌ی علوم سیاسی به مانند دیگر مدارس جدید در ایران، به مثابه‌ی ضرورتی متجددانه مطرح شد و این ضرورت متجددانه بود که همواره به ضرورت «کاربردی»بودن علم سیاست دانشگاهی موضوعیت داده است. نگاهی به فهرست نخستین برنامه‌‌های درسی مدرسه‌ی علوم سیاسی و بررسی آثار نخستین متجددان ایرانی، آشکار می‌سازد که شکست علم سیاست در بدل‌شدن به رشته‌ای «کاربردی»، در واقع با شکست پروژه‌ی تجدد در ایران که خصلتی از بنیاد سیاسی داشت در پیوند است. توضیح این شکست در واقع راه را برای فهم آن شکست نیز خواهد گشود. ما در این مقاله تلاش خواهیم کرد تا پس از نگاهی اجمالی به شرایط کلی تاسیس «مدرسه‌ی علوم سیاسی»، با تامل در رویکرد نخستین آموزگاران مدرسه‌ی علوم سیاسی، به ویژه رساله‌ی مهم محمد علی فروغی به عنوان یکی از مهمترین منابع درسی در آن مدرسه، از این موضع دفاع کنیم که منادیان تجدد سیاسی در ایران که در عین حال کم بیش از مدرسان مدرسه‌ی علوم سیاسی نیز بودند، علی‌رغم همه‌ی احتیاط‌هایی که در بیان منویات خویش به خرج می‌دادند، اما نهایتاً از بیان تلویحی آن اصولی امتناع نکردند که اساساً ریشه در یک تلقی لیبرال-دموکراتیک داشت. اگر نسبت میان الهیات لیبرال-دموکراتیک، علم سیاست جدید و سرشت «کاربردی» آن را مدّ نظر قرار دهیم، آن‌گاه نقش امثال محمد علی فروغی در خصوص علم سیاست جدید در ایران را می‌توان فراتر از دایره‌ی تنگ تالیف و تدریس برای مدرسه‌ی علوم سیاسی، به مثابه‌ی اقدامی استراتژیک در راستای استقرار ارزش‌های لیبرال‌دموکراتیک مورد ملاحظه قرار داد.