تأمّلی بر رابطة بازار با روحانیت شیعه در عراق

طی دوران حکومت صفویه، به ‌واسطة ارتباط نزدیک حکومت با ساختار نهاد دینی، حیات ‌اقتصادی بسیاری از علما مبتنی بر مواجب دیوانی وکمک‌های اعطایی از طرف دولت بود، اما به?دنبال سقوط صفویه و انتقال مراکز علمی و فقهی شیعه از ایران به عتبات عالیات، از نظر اقتصادی نیز تحوّل عمده‌ای در منابع مالی روحانیت شیعه ایجاد شد. محرومیت علما و مجتهدین از حمایت‌های مالی دولت، آنان را در شرایطی قرار داد که مجبور شدند تا با تجدید نظر?در ساختارهای اقتصادی و اجتماعی خود، آنها را بر بنیان‌های جدیدی بنا نهند. در این ?میان، ارتباط علما با بازار، امکان برخورداری از منابع جدید مالی را به آنان اعطانمود. علی‌رغم ارتباط دیرینة بازار با روحانیت شیعه به نظر می‌رسد از نیمة دوم قرن? نوزدهم میلادی، مفهوم جدیدی از اتحاد بازار با روحانیت ساکن در عتبات شکل‌گرفت. بررسی ماهیت و نحوة تعامل دوسویة بازار ایران و عراق با روحانیت ساکن در عتبات، در کنار تأثیر ساختار سیاسی دو کشور بر شدّت و ضعف این تعامل، اساس مقالة پیش روی را? تشکیل می‌دهد.