تأملی بر تحولات تاریخی-تصویریِ ایران در نیمه دوم عصر قاجاریان، پیرامون سه نقش مدنی (علما، متمولین و زنان) در تطابق با دیوارنگاره‌های این عصر

مطالعه تاریخ به مدد تصاویر رویکردی نوین در تاریخ‌نگری است. در نیمه دوم دوران زمامداری قاجاریان، شرایط جامعه به‌گونه‌ای پیش رفت که امکان اقداماتی همچون مستندسازی تصویری فراهم گردید. در این دوران ساختار اجتماعی کشور متأثر از ارتباط با غرب و تفکرات نوین، دچار تطوراتی گردید و در جهاتی عامل روشنگری مردم شد. ملت در پی نارضایتی‌ از قدرت حاکم به همراهی با علما برخاستند و نفوذ بیگانگان و رابطه متنفذانه‌ی ایشان با گروه خاصی از جامعه سبب رشد طبقه متمولان گردید و جامعه زنان نیز به جهت امکان ارتباطات نوین، دچار دگرگونی شد. هدف مقاله بررسی تأثیراتی است که این جریانات در مضامین دیوارنگاره‌های نیمه دوم حکومت قاجاریان بجای گذارده‌اند و در پی معرفی این نگاره‌ها به‌عنوان سندی تاریخی-تصویری برای مطالعه تاریخ دوران است. و به طرح دو سؤال می‌پردازد: 1)چه نمودهایی از تأثیر تحول جامعه و سیمای نوین آن در قالب این دیوارنگاره‌ها قابل واکاوی است؟ 2)تا چه حد می‌توان از این دیوارنگاره‌ها به‌عنوان اسنادی برای مطالعه تاریخ این عصر نام برد؟ این پژوهش با روش «تفسیری-تاریخی» و به‌صورت مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای به جمع‌آوری اطلاعات می‌پردازد. و تعداد 73 مورد کاشی نگاره و 38 نمونه نقاشی دیواری را مورد بررسی قرار می‌دهد؛ که به‌صورت موردی و بر اساس موضوع تحقیق به شیوه انتخابی، گزینش گردیدند. در این مقاله 17 نمونه از این تصاویر دیده می‌شود. نتایج تحقیق نشان می‌دهند که تصویر می‌تواند به‌عنوان سندی تکمیلی در کنار مکتوبات برای مطالعه تاریخ مورد استفاده گیرد و قطعاً با این روش درک بهتری از تاریخ حاصل خواهد شد، لکن این نگاره‌ها به‌تنهایی نمی‌توانند بازنمایی درستی از رویدادها داشته باشند. همچنین مشخص شد که شرایط اجتماعی نوین، تأثیراتی بر مضامین دیوارنگاره‌های این عصر گذارده است و اثرات سه جریان موردمطالعه‌ی این تحقیق‌، در نگاره‌ها قابل واکاوی و در تطابق نسبی با مکتوبات تاریخی است.