تأثیر عثمانی در نوگرایی فکری در ایران مقارن با شکل‌گیری مشروطیت

چکیده امپراتوری عثمانی و شهر استانبول در سال‌های مقارن با شکل‌گیری جریان مشروطیت یکی از مهم‌ترین کانون‌های اثرگذار در افکار ایرانیان در جریان انتقال نوگرایی بود، زیرا به علل گوناگون ایرانیان در دوره‌های ناصری و مظفری در استانبول به فعالیت‌های اقتصادی و فرهنگی مشغول بودند و با انتشار روزنامۀ اختر فکر مشروطه‌خواهی و تضعیف نظام استبدادی را گسترش دادند. از سوی‌دیگر برخی از رجال ایرانی با الگوقراردادن برخی از اصلاح‌گران عثمانی سعی در ایجاد نوعی نظام سیاسی و فکری در ایران داشتند. تلاش‌های میرزا حسین‌خان سپهسالار در ایجاد نظامی قانون‌مند و متمایل به غرب در زمینة این اثرپذیری بود. کانون روشن‌فکری استانبول نیز تأثیر فراوانی در این ارتباط فکری ـ فرهنگی داشت. گرچه رواج واژۀ «مشروطه» در نتیجۀ اقتباس ایرانیان از روشن‌فکران عثمانی بود، اما مشروطه‌ای که در ایران رخ داد به‌لحاظ عمق و اثرگذاری بسیار متفاوت از دیگر مناطق هم‌جوار خود بود. در مقالۀ حاضر نگارنده تلاش دارد که با تکیه بر گزارش‌ها، اسناد، و منابع اثرگذاری کانون استانبول در ایجاد فکر مشروطه و نوگرایی در ایران را تحلیل کند.