بررسی و کاربرد تشبیه در غزلیات هوشنگ ابتهاج (با رویکرد به مجموعۀ سیاه‌مشق)

یکی از شیوه­های تشخیص سبک و تمایز مکتب­ها، بررسی صور خیال است. در این میان، تشبیه یکی از عناصر اصلی صور خیال در ادبیات هر ملتی است که بسیاری از صورت­های دیگر از آن مایه می­گیرند. از میان صور خیال که مهم‌ترین وجه تمایز سخن ادبی از غیر آن است، تشبیه جایگاه خاصی دارد. این عنصر ادبی در سیر تطور ادبیات فارسی، کارکرد خود را پیوسته حفظ کرده است. در شعر معاصر، هوشنگ ابتهاج یکی از شاعران برجستۀ معاصر به شمار می‌رود که در هر دو زمینۀ شعر سنتی و نو هنرنمایی کرده است. گرچه او در زمینۀ شعر نیمایی موفق عمل کرده، اما در میان تمام قالب­هاى شعر فارسى، ارادت ابتهاج به غزل، آن هم غزل حافظ‌گونه، بیش از قالب­های دیگر است. در این پژوهش، با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی و منابع کتابخانه­ای، میزان موفقیت و هنرمندی ابتهاج در به کارگیری انواع تشبیه، مورد ارزیابی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که با وجود گرایش شاعر به شعر نو، وی در شاخصه­های اصلی ادبیات هم‌چون خلق تصویرهای خیالی و به­کارگیری عناصر تشبیه رویکردی سنتی داشته است. هم‌چنین، مشخص شد که شاعر با تکیه بر تشبیه در بازنمایی خودآگاه و ناخودآگاه گفتمان­های سیاسی، اجتماعی و غنایی موفق عمل کرده است.