بررسی و تحلیل جامعه‌شناختی ذوق ادبی با تأکید بر مرصاد‌العباد نجم‌الدین رازی

جامعه‌شناسی ذوق ادبی از جمله شاخه‌های جامعه‌شناسی ادبیات است که به بررسی چگونگی شکل‌گیری و تطوّر ذوق و سلیقة ادبی در میان مردم و عوامل مؤثر بر آن می‌پردازد. به منظور بررسی سلیقه‌های هنری هر زمان، تأمّل در آثار ادبی آن دوره ضروری است. مرصادالعباد نجم‌الدین رازی از جمله آثاری است که به صراحت از ذوق ادبی زمان تأثیر پذیرفته است. تنوع مطالب و نیز دایرة وسیع مخاطبان در فصول مختلف کتاب نشان می‌دهد در متن این اثر تمایلات گروه‌های مختلف اجتماعی لحاظ شده است و به همین جهت در برخی فصول، نویسنده از انگیزة اصلی تألیف کتاب (تعلیم مریدان) فاصله می‌گیرد. تنوع سلیقه‌های ادبی در متن مرصادالعباد این کتاب را از آثار تعلیمی عرفانی متمایز می‌کند و به همین دلیل این پژوهش بررسی و تحلیل این اثر را وجهة همّت خود قرار داد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد عوامل مختلفی در شکل‌دهی ذوق ادبی در این کتاب مؤثر واقع شده است که از جمله مهم‌ترین آن عبارتند از روح‌های زمانه، شرایط اجتماعی، سیاسی و تاریخی، بینش مخدوم به مثابة حکم‌ زیبایی‌شناس و نیز ارزش‌های ذاتی ـ واقعی خود اثر ادبی.