بررسی و ارزیابی کتاب ایدئولوژی و اُتوپیا: مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی شناخت

منظور مانهایم از تدوین کتاب ایدئولوژی و اُتوپیا درواقع، طرح اصول کلی و مبانی جامعه‌شناسی شناخت است. پرسش بنیادین و آغازین او دربارة «چگونه اندیشیدن» آدمیان است. او در این کتاب، شیوۀ اندیشیدن افراد و به‌ویژه روشن‌فکران را باتوجه‌به زمینة اجتماعی و تاریخی زمانه‌ای که اندیشه در این ظرف مکانی ـ زمانی صورت می‌پذیرد موردبحث قرار می‌دهد. به‌دنبال همین امر، تدوین کتاب ایدئولوژی و اتوپیا، محصول دورة تاریخی بحران‌زدۀ کنونی، به‌ویژه در زمانة پرتلاطم کشورهای مجارستان و آلمان در سال‌های بین دو جنگ جهانی و به‌قدرت‌رسیدن فاشیزم در اروپاست. او کوشش می‌کند به مبانی چگونگی تفکر و شناخت دست یابد، ولی البته راهی برابرهایی از این بحران فکری نمی‌یابد. هرچند او خود تحت‌تأثیر همین شرایط از زادگاهش بوداپست و مجارستان به آلمان و سپس به انگلستان مهاجرت می‌کند. برخی مفسران کتاب مانهایم را اثری فلسفی دانسته‌اند، ولی او به‌نظر خودش می‌کوشد تا با دست‌یافتن به مبانی عینی و واقعی تفکر و شناخت و باتوجه‌به اصل نسبت‌گرایی (ارتباطی) اندیشه با شرایط تاریخی ـ اجتماعی از مباحث انتزاعی فلسفه فاصله بگیرد.