بررسی نابرابریهای آموزشی و تأثیر آن بر پویاییهای بهره‌وری نیروی کار بخش صنعت با استفاده از مدل پانل پویا

مقدمه: در ادبیات اقتصادی، چگونگی به‌کارگیری عوامل و منابع رشد اقتصادی (کار، سرمایه و فناوری) در فرآیند رشد و توسعه اقتصادی مهم است و هرچه اقتصاد در سطح توسعه‌یافتگی بالاتری قرار گیرد به‌تدریج شدت به‌کارگیری منابع فیزیکی و انسانی کاهش خواهد یافت و سعی می‌شود از طریق تغییرهای فنی و کارایی عوامل تولید، سطح کیفی این منابع ارتقاء یابد. بر همین اساس به‌کارگیری کاراتر عوامل کار و سرمایه، در کنار فناوری، شرایط برای افزایش سطح بهره‌وری کل عوامل تولید در فعالیتهای اقتصادی فراهم می‌شود چرا که رشد اقتصادی مستمر و بالاتر در کل اقتصاد منجر به انتقال سریع‌تر ساختار تولید از یک مرحله به مرحله دیگر توسعه اقتصادی شده و در این تغییرهای ساختاری، سهم بالای بهره‌وری کل عوامل تولید در رشد اقتصادی منجر به فراهم‌سازی تولید خوب به جای تولید بد (به‌کارگیری منابع فیزیکی به جای تغییر کیفی تولید) می‌شود. در عصر حاضر نقش کیفیت سرمایه انسانی در یک سیستم منسجم و هماهنگ برای دستیابی به اهداف بالاتر رشد اقتصادی حایز اهمیت است، به‌گونه‌ای که نیروی کار با دانش بالاتر دارای بهره‌وری بالاتری خواهد بود و بهره‌وری بالای نیروی کار به‌عنوان موتور محرکه رشد اقتصادی شناخته می‌شود. روش: این مطالعه درصدد بررسی کیفیت سرمایه انسانی نیروی کار در بخش صنعت و به تفکیک استانها، با استفاده از شاخص ضریب جینی سطح تحصیلات نیروی کار و تأثیر این شاخص بر روی بهره‌وری نیروی کار در دوره زمانی 1379-1392 و با استفاده از مدل پانل پویا است. تحقیق حاضر از نظر ماهیت و روش توصیفی و از نظر هدف کاربردی است. در این تحقیق برای جمع‌آوری مباحث تئوریک از روش کتابخانه‌ای (کتب و مقالات)، اسنادکاوی و فیش‌برداری استفاده شد. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه اطلاعات و آمار مربوط به متغیرهای تحصیلات نیروی کار (سرمایه انسانی) و بهره‌وری نیروی کار در بخش صنعت کشور است و نمونه مورد بررسی نیز اطلاعات و آمار بخش صنعت به تفکیک استانی می‌باشد. برای گردآوری داده‌های مورد نیاز از سریهای زمانی، نماگرهای اقتصادی، مجله‌ها و آمارهای منتشرشده به‌وسیله مرکز آمار ایران استفاده شده است. یافته‌ها: نتایج محاسبه شاخص ضریب جینی سطح تحصیلات نیروی کار نشان داد که در همه استانها و در طی دوره مطالعه پراکندگی سطح تحصیلات نیروی کار کاهش یافته است. همچنین با توجه به برآورد مدل تحقیق در می‌یابیم که همه متغیرهای توضیحی تحقیق (ضریب جینی سطح تحصیلات نیروی کار، دستمزد سرانه، سرمایه فیزیکی سرانه و شاخص تکنولوژی)، دارای تأثیر معنی‌داری بر بهره‌وری نیروی کار می‌باشند. وقفه متغیر وابسته (بهره‌وری نیروی کار)، تأثیر مثبتی بر بهره‌وری نیروی کار دارد و نشان‌دهنده این موضوع است که پویاییهای بهره‌وری نیروی کار در جهت مثبت عمل می‌نماید. از بین متغیرهای مورد بررسی، متغیر دستمزد سرانه نیروی کار در بخش صنعت، بیشترین تأثیر را بر متغیر وابسته تحقیق یعنی بهره‌وری نیروی کار دارد. اثر توزیع آموزش و یا توزیع سطح تحصیلات نیروی کار بخش صنعت، بر روی بهره‌وری نیروی کار منفی است و در نهایت سرمایه فیزیکی سرانه و شاخص تکنولوژی نیز اثر مثبتی بر بهره‌وری نیروی کار دارد. بحث: اهمیت نیروی کار در فرآیند تولید در سطح کلان و خرد روشن است اما به‌رغم تأکید در سیاستگذاریها، عملکرد بهره‌وری نیروی کار در اقتصاد ایران طی دهه‌های اخیر نشان می‌دهد که از توان بالقوه نیروی کار در فرآیند تولید استفاده نشده است؛ با توجه به نتایج تحقیق مبنی بر اینکه بیشترین تأثیر را متغیر دستمزد سرانه بر بهره‌وری نیروی کار می‌گذارد و اینکه این متغیر به‌عنوان شاخص انگیزشی نیروی کار در مدل وارد شده است، پیشنهاد می‌شود که به عوامل انگیزشی نیروی کار به‌ویژه سطح دستمزد توجه ویژه‌ای شود. همچنین برای بهبود بهره‌وری نیروی کار بخش صنعت، باید پراکندگی تحصیلات نیروی کار را کاهش داد.