بررسی مکانی- زمانی کیفیت محیط‌زیستی در اکوتون‌های کوهپایه‌ای فلات مرکزی ایران با کاربرد متریک‌های اکولوژیکی سرزمین

ایران سرزمینی کوهستانی است به گونه‌ای که بیش از نیمی از آن را ارتفاعات بلند تشکیل داده است. از سوی دیگر ایران سرزمینی خشک است و بیابان‌ها در پست‌ترین ارتفاعات آن واقع شده‌اند. عمدۀ سکونتگاه‌های کلان‌شهری در ارتفاعات میانی (میان‌بندها) بین دو وادی کوه و کویر قرار گرفته‌اند. اکوتون‌های کوهپایه‌ای محدوده‌ای در حد فاصل کوه‌های بالادست و دشت‌های میان‌بند قرار دارند که در اثر تحولات اخیر دچار تغییرات گسترده‌ای شده‌اند. در این مقاله اکوتون‌های کوهپایه‌ای دامنه‌های جنوبی البرز مرکزی تحت تأثیر منطقۀ شهری تهران- کرج بررسی شده‌اند. اهداف ویژۀ این تحقیق عبارت‌اند از: 1. استفاده از مفاهیم اکولوژی سرزمین برای ارزیابی کیفیت محیط‌زیستی در نواحی اکوتونی؛ 2. بازیابی پوشش زمین با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست و در نظر گرفتن هر نوع پوشش به‌منزلۀ یک لکه؛ 3. محاسبه و اندازه‌گیری متریک‌های مکانی سرزمین و تجزیه و تحلیل ترکیب و توزیع فضایی لکه‌ها و 4. پایش و ردیابی تغییرات سرزمین طی زمان با استفاده از متریک‌های اکولوژیکی سرزمین. برای مقایسۀ روند تغییرات پوشش زمین و متریک‌ها از تصاویر ماهواره‌ای سال 2000 (Landsat 7 ETM+) و 2013 (Landsat 8 OLI/TIRS) استفاده شد. پوشش‌های زمین در چهار گروه عمده طبقه‌بندی شدند: پوشش گیاهی، فضای باز، ساخت و ساز و آب. محدودۀ اکوتونی کوهپایه‌ها در چهار واحد طولی پهنه‌بندی شد: 1. شمال تهران؛ 2. حومۀ تهران- کرج؛ 3. شمال کرج و 4. واحد حومۀ غربی کرج. متریک‌های اکولوژیکی سرزمین شامل NP، MPS، CAP، MNND، PARA و TE برای تحلیل مکانی- زمانی سرزمین به کار گرفته شدند. نتایج نشان می‌دهد که در کل متریک‌های NP، AW-MPS، MNND، TE و PARA افزایش و متریک‌های CAP و MPS کاهش یافتند. این نتایج نشانه‌هایی از پیشرفت تکه‌شدگی و انقطاع در محدوده‌اند. در این تحقیق روند تغییرات اکوتون‌های کوهپایه‌ای به واسطۀ رشد کلان‌شهرهای تهران و کرج تجزیه و تحلیل شده است.