بررسی عوامل مؤثر در پیدایش و تکامل مخروط‌افکنه‌های دامنه‌های جنوبی ارتفاعات جغتای با تأکید بر نقش تکتونیک (در محدوده‌ی غرب سبزوار)

هدف از پژوهش حاضر بررسی عوامل مؤثر در پیدایش و تکامل مخروط‌افکنه‌های دامنه‌ی جنوبی ارتفاعات جغتای در محدوده‌ی غرب سبزوار در استان خراسان رضوی است. برای دستیابی به هدف فوق ابتدا محدوده 25 حوضه آبریز و مخروط‌افکنه‌ها با استفاده از نقشه‌ها، عکسهای هوایی و با کمک نرم‌افزار GIS تعیین حدودگردید و با استفاده از برخی شاخص‌های ژئومورفیک به تحلیل فرایندهای مؤثر پرداخته شد. شاخص‌های مورد استفاده در این پژوهش عبارتنداز شاخص نسبت پهنای کف دره به عمق دره (Vf)، گرادیان طول رودخانه (SL)، نسبت شکل حوضه (BS)، شاخص تقارن توپوگرافی عرضی (T)، شاخص قرینگی حوضه‌ی آبریز (Af)، سینوسیته جبهه کوهستان (Smf)، شاخص تسطیح شدگی جبهه کوهستان (Fd)، شاخص انتگرال فراز نما (Hi) و شاخص Iat است که متوسطی از نتایج شاخص‌های فوق ارائه می نماید. نتایج مطالعات نشان می‌دهد که 5/71 درصد شاخص‌ها، منطقه را به لحاظ عملکرد نیروهای تکتونیکی در وضعیت فعال تا نیمه فعال معرفی می‌کنند که این مسأله در شاخص Iat نیز که از میانگین کلاس‌های سایر شاخص‌ها به دست می‌آید، نشان داده می‌شود. بر اساس این شاخص4 درصد حوضه‌ها (غرب ساروق) از شرایط تکتونیکی فعال خیلی بالا ، 56 درصد حوضه‌ها را در وضعیت تکتونیکی بالا و 40 درصد حوضه‌ها را در شرایط متوسطی از نظر تکتونیک قرار می‌دهد. بنابراین همه شاخص‌ها نقش عوامل تکتونیکی را در توسعه‌ی اکثر مخروط‌افکنه‌های منطقه تأیید می نماید. بعلاوه وجود مخروط‌افکنه‌های نسبتاً بزرگ در انتهای برخی از حوضه‌های کوچک، خود مؤید این امر است. بعداز این عامل می‌توان به تأثیر عوامل مشترک لیتولوژیکی، تکتونیکی با توجه به نوع و ماهیّت گسل‌ها اشاره نمود، از جمله گسل‌های راندگی فعال منطقه که باعث روراندگی رسوبات نرم و مارن‌های پلیوسن و واحد فلیش‌ائوسن بر روی واحد سخت و کنگلومرای پلیوسن گردیده و تأثیر زیادی در تأمین رسوب منطقه و گسترش مخروط‌افکنه‌های این ناحیه داشته است. بعلاوه مواردی با ایجاد تپه‌های مسدودکننده باعث انحراف کانال اصلی رودخانه از مسیر قبلی خود شده و مخروط‌های چند بخشی، نامتقارن و قطعه قطعه ایجاد نموده است. به این ترتیب می‌توان گفت در توسعه‌ی مخروط‌افکنه‌های منطقه عامل تکتونیک در درجه‌ی اول اهمیّت و بعد از آن‌عامل سنگ‌شناسی و لیتولوژیکی قرار می‌گیرد.همچنین نتایج مطالعات نشان می‌دهد که بین مساحت حوضه‌ی آبریز تغذیه‌کننده با مساحت مخروط‌افکنه رابطه‌ی معناداری وجوددارد.