بررسی ظرافت‌های لغوی واژۀ «فقیر» در نهج البلاغه و مترادف‌های آن بر اساس رابطۀ هم‌نشینی و جانشینی

یکی از مهم‌ترین گروه‌های جامعه که مورد نظر امام علی (ع) بوده است، گروه فرودستان یا فقرا است. امام (ع) در جای‌جای نهج‌البلاغه، کارگزاران و مسئولان حکومتی و عموم مردم را به رعایت حال آنان و حفظ حقوقشان سفارش می‌کند. آنچه بر اهمیت این مقاله می‌افزاید این است که گروه فرودستان و فقرا شامل چه دسته‌ای از افراد جامعه می‌شود و مسئولان در برابر آنان چه وظایفی دارند؟ در این مقاله دقائق لغوی واژۀ «فقیر» در نهج البلاغه بر اساس رابطۀ هم‌نشینی و جانشینی بررسیی می‌شود. واژۀ «فقیر» در نهج‌البلاغه با واژه‌هایی نظیر مسکین، أهل البؤسی، زَمنی، قانع، معترّ، ضعیف، سائل، مدفوع، غارم، ابن سبیل، هم‌نشین شده است و با واژه‌هایی نظیر أهل الحاجة و محتاجین، أهل الفاقة، غَرثی و سَغَب امکان جانشینی دارد. از این رابطه هم‌نشینی و جانشینی مشخص می‌شود که در تمام کلمات هم‌نشین با «فقیر» نوعی نیاز و احتیاج به کمک وجود دارد حال یا این نیاز یک نیاز مادی است یا نیاز معنوی همچنین در واژه‌های هم‌نشین با «فقیر» در شدتِ نیاز آن آنان به کمک تفاوت‌هایی وجود دارد. از نگاه امام (ع) کمک به فقرا هم وظیفۀ کارگزاران است و هم وظیفۀ مردم و ثروتمندان.