بررسی شیوه‌های عملکرد عیّاران در متن‌های حماسی و عیّاری

  بخش قابل توجّهی از متون حماسی و داستان­های قهرمانی، آکنده از شیوه­ها و شگردهای عیّاری است. عیّاران شخصیت‌هایی والا هستند که هنگام ناکارآمدی جنگ و ستیز وارد داستان شده، با روش‌های ویژۀ خود بر کشش داستان می­افزایند. در این جستار، شیوه‌های عملکرد عیّاران در چند متن حماسی و عیاری بررسی شده­است. این پژوهش با هدف تبیین دقیق­تر کارویژه­ها و تحلیل ساز و کارهایی صورت یافته­است که در بسیاری از داستان­ها موجب گره­افکنی و یا برون رفت از بحران می­شود. بدین منظور پس از عنوان هر شگرد، نمونه­هایی به دست داده می­شود. متن­های بررسی شده عبارتند از: شاهنامۀ فردوسی، سمک عیّار، داراب­نامۀ ترسوسی، داراب­نامۀ بیغمی، برزونامه و اسکندرنامه. پژوهش به روش تحلیل محتوا بر پایۀ منابع کتابخانه­ای سامان یافته­است. براساس نتایج، روش­هایی که عیّاران بدان وسیله به مقصود خود می­رسند بدین شرح است: تعویض لباس، تغییر­دادن چهره، آراستن خود به شیوه‌های مختلف، استفاده از داروی بی‌هوشانه، انگشتر، کمند، صندوق، پنهان کردن وسیلۀ­ دفاعی در ساق موزه، ناشناس­رفتن به سپاه دشمن، شناسایی مکان با بوییدن خاک و سخن گفتن به زبان­های دیگر. این شیوه­ها نشان می­دهد چگونه در داستان‌های حماسی- عیاری یک­نواختی ماجراها بر هم­ می­خورد و توجّه خواننده به عناصر تأثیرگذار و مهمّی که گاه فراتر از جنگ و ستیز هستند، جلب می­شود.