بررسی روند تغییرات همکشیدگی افقی و عمودی و خصوصیات مکانیکی خاک‌های مستعد نشست ‌و ‌شق زمین (مطالعۀ موردی: اراضی دشت رسی شرق یزد)

در دو دهۀ اخیر، به دنبال نشست زمین به طور خاص در دشت­های ریزدانه، شکاف­ها و گسیختگی­هایی در رسوبات دشت یزد- اردکان پدید آمده است که به آن شق گفته می­شود. یکی از فرضیات مهم و اساسی در رابطه با ظهور این پدیده برداشت بی­رویۀ آب از سفره­های آب زیرزمینی و کاهش فشار هیدرو دینامیکی و متراکم شدن لایه­ها و رسوبات است. این پدیده در رسوبات ریزدانه با شدت و نمود بیشتر تظاهر نموده و موجب آسیب رسیدن به سازه­های ساختمانی، جاده­ها، دکل­ها و غیره می­شود. منطقۀ مورد مطالعه اراضی دشت رسی فاقد سنگفرش سطحی و یا سنگریزۀ عمقی بوده و در شرق یزد می­باشد. به منظور نمونه برداری، 12 نمونۀ خاک در سه نقطه که یکی از آن­ها در مجاورت شق و دو نقطۀ دیگر به فاصله 100 متر از طرفین بودند انتخاب گردید و در هر نقطه چهار پروفیل از صفر تا عمق 120 سانتیمتر حفر شد. بر روی نمونه­ها آزمایشاتی از جمله، اندازه­گیری شاخص­های تغییر ضرایب حجمی در مقابل رطوبت­های مختلف در جعبه­های مکعبی فلزی گالوانیزه به ابعاد 20 سانتیمتر، آزمایشات تعیین حدود آتربرگ، حد واگرایی و سایر شاخص­های مکانیک خاک انجام گرفت. نتایج نشان داد که حد روانی خاک­ محدودۀ شق، نزدیک به 29 درصد و حد رطوبت شق خوردگی نزدیک به 4 درصد شد. همچنین بیشترین مقدار همکشیدگی عمودی (فرونشست) حدود 11 درصد و بیشترین مقدار همکشیدگی افقی حدود 6 درصد در خاک­­های محدودۀ شق رخ داد. به عبارتی دیگر به ازای هر متر عمق رسوب امکان 11 سانتیمتر نشست در عرصه­های با شرایط رطوبتی کمتر از 4 درصد دور از انتظار نمی­باشد. با توجه به شرایط خاص منطقه پیشنهاد می­گردد پروژه­های سازه­ای از جمله احداث جاده، خطوط گاز، لولۀ آب و پل­سازی در این گونه عرصه­ها انجام نشود.