بررسی جامعه‌شناختی رمان «مهره‌مار» اثر محمود اعتمادزاده (به‌آذین) با تاکید بر رویکرد ساخت‌گرایی تکوینی

بررسی جامعه‌شناختی آثار ادبی به عنوان یکی از روش‌های موجود در جامعه‌شناختی ادبیات است که در آن، به بررسی ساختار و محتوای اثر ادبی و ارتباط آن با ساختار و تحولات جامعه‌ای که اثر مولود آن است، پرداخته می‌شود. در این شیوه نقد که اجتماع و هنرمند و اثر او با یکدیگر رابطه‌ای زنده و جدایی ناپذیر دارند، مورد بحث و ارزیابی قرار می‌گیرند تا از این طریق، روابط بین آثار خلق شده در آن دوره زمانی و اوضاع اجتماعی و موقعیت اجتماعی نویسندگان و خوانندگان در قالب تحلیل جامعه‌شناختی ادبیات قرار گرفته و به عنوان برآیندی از فعالیت‌ها و مناسبات اجتماعی- فرهنگی گفتمان شکل گرفته در بین دو گروه، مورد ارزیابی و از این طریق وضعیت طبقات و طرز رفتار آن‌ها را شناسایی شود. در این مقاله، روابط بین ساختار زیبایی‌شناختی و ذهـنی سازنده آگـاهی‌جمعـی موجود در رمان «مهره‌مار» با استفاده از روش ساخت‌گرایی تکوینی لوسین گلدمن مورد بررسی بوده است. نتایج نشان می‌دهد نویسنده در این اثر، تقابل سرمایه‌داری با مارکسیسم را، در دوره‌ زمانی سال 1344 به بعد مورد توجه قرار داده و شکل و محتوای داستان را به پیامدهای حضور سرمایه‌داری در جامعه به شکل احساس بیگانگی، دلزدگی و تنش‌های طبقاتی ترسیم کرده است تا بدین‌ وسیله سرمایه‌داری را به عنوان مهره‌مار، مانعی بر سر راه آگاهی طبقاتی در جامعه معرفی کند که همین امر حکایت از دیالکتیک ساختار زیباشناختی مهره‌مار با ساختار ذهنی آگاهی جمعی مورد نظر در اثر دارد که پیوند نزدیکی را با طبقة اجتماعی منتسب به نویسنده نمایان ساخته است.