بررسی تطبیقی ساختار فضایی و صرفه‌های مکانی شهرنشینی (یک مطالعه موردی از شیراز و مازندران مرکزی)

در سال­های اخیر، ادبیات گسترده­ای پیرامون ساختار فضایی مناطق کلانشهری و پیامدهای اقتصادی آن با تأکید بر دو مفهوم چندمرکزیتی و صرفه­های تجمع به­وجود آمده است. مدافعان مناطق چندمرکزی ادعا می­کنند که این مناطق می­توانند با ایجاد تعادل بین صرفه­ها و عدم صرفه­های مقیاس مزایای رقابتی ویژه­ای را نسبت به مناطق تک­مرکزی خلق کنند، در حالی که از تمرکز بیش ­از اندازه و ازدحام مناطق رقیب جلوگیری می­کند. با این وجود مطالعات اندکی وجود دارند که این انگاشت­ها را به­طور تطبیقی مورد سنجش قرار داده باشند. از این رو، مقاله حاضر در پی آن است تا با مطالعه تطبیقی دو منطقه کلانشهری شیراز و مازندران مرکزی، به بررسی برخی از ادعاها مبنی بر ارتباط میان ساختار فضایی بهینه و صرفه­های تجمع بپردازد. روش­شناسی تحقیق مبتنی بر  روش­های توصیفی و تحلیل آماری مانند شاخص سیسونه- هال و هرفیندال است. نتایج تحقیق نشان می­دهد ساختار فضایی منطقه با تأکید بر دو مفهوم چندمرکزیتی و پراکنش، بیانگر الگوی پراکنده و چندمرکزی مازندران مرکزی در مقابل الگوی متمرکز و تک­مرکزی منطقه کلانشهری شیراز است. در این راستا، از منظر بعد مصرف، نبود شهری غالب با محیط و فرهنگی کلانشهری را باید مهم­ترین عامل در عدم دستیابی به صرفه­های شهری تلقی کرد. این امر مانعی بر سر دستیابی به کارایی بالاتر خدمات و امکانات به­ویژه سرمایه­گذاری کم­تر بخش خصوصی خواهد بود. با این وجود، یافته­های تحلیل از تنوع تولیدی نسبتاً برابر منطقه مازندران مرکزی در مقابل منطقه کلانشهری شیراز نشان می­دهد که خود عاملی مهم در ایجاد پیوندهای مکمل در بین مراکز شهری این منطقه می­باشد. هم­چنین، به­نظر می­رسد یک الگوی چندمرکزی بدون به اشتراک گذاشتن منابع خود جهت تأمین بیش­تر زیرساخت­ها و تسهیلات در سطح منطقه­ای، نمی­توانند در دستیابی به صرفه­های مکانی، خود را به­عنوان رقیبی نزدیک به مناطق کلانشهری تک­مرکزی تعریف کند.