بررسی تطبیقی بیان تمثیلی و نمادین بهشت و جهنّم در ارداویراف‎نامه و فیلم «چه رؤیاهایی که می‎آیند»

توجّه به مسئلۀ زندگی پس از مرگ، از مواردی است که در قالب تمثیل روایی سفر به بهشت و جهنّم در آثار ادبی و هنری ملّت‎های گوناگون در طول تاریخ و با توجّه به عوامل فرهنگی، اجتماعی و مذهبی هر جامعه، خلق شده و آمال و آلام حیات انسان در دنیای دیگر را به نمایش گذاشته است. ارداویراف‎نامه (نظم و نثر) از ادبیات ایرانی و فیلم «چه رؤیاهایی که می‎آیند» محصول سینمای آمریکا، از جمله آثاری هستند که سفر تمثیلی به بهشت و جهنّم در آ‌ن‌ها ترسیم شده است. در این مقاله تلاش شده به روش توصیفی-تحلیلی به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که بیان تمثیلی این سیر و کارکرد نمادها در این آثار چه شباهت‎ها و تفاوت‏هایی داشته، دلایل این تعابیر مختلف تحلیل شود. این مقایسه نشان می‏دهد با توجّه به نگاه فردگرای مسلّط بر فیلم، بیان نمادین در آن، تفسیری محدود و با چارچوب مشخّص داشته، متمرکز بر شکل‏دهی به رابطۀ حسّی با مخاطبان و در قالب بازآفرینی صحنه‏هایی از بهشت و جهنّم شخصی و با تأکید بر لذّات و رنج‏های روحی و انگیزه‎های فردی به کار گرفته شده‎ است؛ حال آنکه در ارداویرا‎‎‏ف‎نامه، با توجّه به تأکید بر انگاره‏های حافظۀ جمعی و باورهای مذهبی، نمادها به شکلی عمومی و با تعابیر پرتکرار و اهداف تعلیمی- دینی و تمرکز بر پاداش و مکافات جسمانی، در بستر تمثیل کلّی سفر به بهشت و جهنّم، درون‌مایۀ اصلی متن را شکل داده‏اند.