بررسی اصول مملکت‌داری و حکومت در نهج‌البلاغه و سیاست‌نامه (با تکیه بر اخلاق و مسئولیت‌های حاکمان)

آنچه در این پژوهش مورد توجه قرارگرفته است، بررسی مملکت‌داری و حکومت و شیوة کشورداری با توجه به سخنان امیرالمؤمنین علی (ع) در نهج‌البلاغه و خواجه نظام الملک توسی در سیاست‌نامه با تکیه بر اخلاق و مسئولیت‌های حاکمان است. چگونگی تحقق اهداف و آرمان‌های حکومت و نیاز آن به حاکمی با ویژگی‌ها و توانمندی‌های خاصّ تربیتی، اخلاقی، علمی، عقیدتی و سیاسی، تعامل و تأثیر باورهای دینی در شیوة کشورداری، بهره‌گیری از اصول انسانی در رفتارهای حکومتی و در نهایت، مقایسه و تطبیق اصول حکومت و مملکت‌داری در دو اثر ادبی- سیاسیِ نهج‌البلاغه امام علی (ع) از سرزمین عرب و سیاست‌نامه خواجه نظام الملک توسی از سرزمین پارس از مواردی است که در این پژوهش بدان پرداخته شده است. در این مقاله، ضمن بررسی ابعاد گستردة حکومت‌داری در نهج‌البلاغه و بیان تأثیرات آن بر سیاست‌نامه (سیرالملوک) که از کتب ادبی و سیاسی ارزشمند ایرانی است، به مقایسة دیدگاه‌های این دو کتاب در زمینة اخلاق و مسئولیت‌های حاکمان پرداخته می‌شود. بررسی های تطبیقی و دست آوردهای این مطالعه نشان می دهد که امام در هر شرایطی کتاب آسمانی را سرلوحة کار خویش قرار می‌دهد، اما خواجه در زمانی که هویت ایرانی اسلامی در معرض چپاول ترکان سلجوقی در گیرودار نابودی است، آرمان‌خواهی ایران باستان را به واقع‌بینی سیاسی اسلامی پیوند می دهد. امام در هر شرایطی در جستجوی اصل عدالت است و خواجه در هر شرایطی در جستجوی اصل سیاست. تأثر خواجه از کلام و منش امام علی (ع) در بخش‌هایی از کتاب او کاملاً مشهود است. هر دو هدف تعریف‌شده یکسانی را دارند اما در شیوة اجرا و راه رسیدن به آن متفاوت عمل می‌نمایند.