انقلاب برای رهایی یا اصلاح‌گری در درون نظم مستقر؛ بررسی تطبیقی علل عقب‌ماندگی مسلمین و راه‌های برون‌رفت از آن در آراء گولن و شریعتی

چکیده عقب‌ماندگی جوامع اسلامی یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اندیشمندان معاصر مسلمان بوده است و آنان به روش­های مختلف به این امر واکنش نشان داده و در پی چاره جویی بر آمده‌اند. در این مقاله چرایی عقب ماندگی مسلمین و راه­های برون رفت از آن در آراء دو تن از متفکران مسلمان معاصر یعنی علی شریعتی و فتح­الله گولن مورد بررسی قرار گرفته است. در این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه­ای و هم­چنین با بهره­گیری از سخنران­ها و منابع اینترنتی مورد تحلیل و تفسیر قرار گرفته است. بر اساس یافته­های این پژوهش به نظر می­رسد گولن و شریعتی هردو به موضوع عقب­ماندگی مسلمین توجه ویژه‌ای داشته‌اند، اما هیچ‌کدام از زاویه نظریات جامعه‌شناسانه یا اقتصادی توسعه به این مسئله ننگریسته‌اند، بلکه به مثابه اندیشمندان دینی مدرن آن را مورد بررسی قرار داده‌اند. هردو اندیشمند به عوامل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی عقب ماندگی اشاره می­کنند، ولی اصلی‌ترین عامل داخلی را دور شدن از اسلام واقعی می­دانند و برای برون رفت از عقب‌ماندگی نیز ارائه یک نگاه نو به اسلام را ضروری می­شمارند. شریعتی اسلام را در قالب یک ایدئولوژی انقلابی مطرح می‌کند که دارای برنامه­های جامعی برای زندگی بشری است تا از این طریق تحرک و بیداری را به جامعه­ی اسلامی بازگرداند. گولن نیز با تاکید بر ایمان و اخلاق، مسلمین را به حضور فعالانه در عرصه­های اجتماعی دعوت می­کند؛ اما برداشت او از اسلام در قالب یک آئین مدنی ارائه می‌شود.