امکان سنجیِ «خودآئینیِ» زیباشناختی در شرایطِ چیرگی منطق «ابزارگرایی» (در ارزیابی انتقادی وبر، لیوتار و فوکو از فرهنگ مدرن)

رویکرد انتقادی به فرهنگ مدرن، بر کانون مسئله رهایی از تنگناهایی استوار است که در این رویکرد برشمرده می‌شود. در این رویکرد، «ابزارگرایی» مهم‌ترین تنگنا برای «خودآئینیِ» انسان است. و این پرسش طرح می‌شود که می‌توان در این وضعیت، حوزه‌ای را یافت که عملکرد آن فراسوی منطق «ابزارگرایی» باشد و به‌ویژه حوزه هنر و زیباشناسی چقدر فراسوی این منطق کار می‌کند و می‌تواند امکانی برای رهایی از آن را فراهم کند. در این مقاله، رویکرد انتقادی به فرهنگ مدرن، در چارچوب خطِّ سیری ارزیابی می‌شود که فوکو، از اندیشه انتقادی ترسیم می‌کند. خطِّ سیری که از نیچه آغاز می‌شود، و با میانجیِ وبر به مکتبِ فرانکفورت م یرسد. استوار بر این خطِّ‌ سیْر، وبر، لیوتار، و فوکو بر پایه روش تاریخ ایده‌های لاوجوی، ارزیابی مقایسه‌ای خواهند شد؛ تا دریابیم که ناپسندشماریِ منطقِ «ابزارگرایی» نزد آن‌ها چقدر به پاسداشت هنر و زیباشناسی، چونان امکانی برای رهایی یا «خودآئینیِ» زیباشناختی می‌انجامد. ارزیابی نشان می‌دهد که از سویی فوکو در برابر وبر و لیوتار باور ندارد که هنر و زیباشناسی فراسوی «ابزارگرایی» باشد و از دگرسو، وبر در برابر لیوتار و فوکو، به ستیز با «ابزارگرایی» در چارچوب امر والا و هنر آوانگارد باور ندارد. البته، فوکو در برابر لیوتار، «خودآئینیِ» زیباشناختی را جای‌گیری در آستانه امر عقلانی می‌داند؛ نه گذار به امر پادعقلانی.