اعتیاد و دیگربودگی: مطالعۀ جامعه‌شناختی فیلم دارکوب از منظر آلوده‌انگاری

دارکوب (1396) فیلمی به کارگردانی بهروز شعیبی است که تأثیر اعتیاد را در برساخته شدن هویت فردی و اجتماعی شخصیت اصلی فیلم، مهسا، به تصویر می‌کشد. در طول فیلم، اعتیاد مهسا باعث می‌شود که اطرافیانش او را فردی انزجارآور و گونه‌ای از آلودگی اجتماعی محسوب کنند و به تحقیر و طرد او بپردازند؛ ازاین‌رو، شخصیت مهسا و چگونگی برساخته شدن هویت اجتماعی او از دیدگاه آلوده‌انگاری قابل بررسی است. ساختار روایی دارکوب را می‌توان دارای دو سطح از آلوده‌انگاری دانست؛ سطح نخست، به برساخته شدن شخصیت مهسا به‌عنوان «امر آلودۀ» اجتماعی دلالت می‌کند و سطح دوم، ارتباط او با جمعیت‌های آلوده‌انگاشته و چگونگی شکل‌گیری آن‌ها را نشان می‌دهد؛ به همین دلیل، در این مقاله از تلفیق دو رویکرد موجود در نظریۀ آلوده‌انگاری، یعنی رویکردهای روان‌شناختی و جامعه‌شناختی، برای بررسی ماهیت اعتیاد به‌عنوان آلودگی اجتماعی و معتاد به‌عنوان «امر آلوده» استفاده می‌شود. این دو رویکرد دارای مؤلفه‌های مشترکی همچون «دیگربودگی امر آلوده»، «برساخته شدن گفتمانی آن» و «سیالیتش در مرزهای سوژه» هستند. با استفاده از این سه مؤلفه، چگونگی شکل‌گیری فرد معتاد به‌عنوان «امر آلوده» و ارتباط این برساختۀ آلوده‌انگاری با تشکیل «جمعیت‌های آلوده‌انگاشته» و جغرافیای فرهنگی مربوط به آن‌ها بررسی می‌شود. در این مقاله مشخص می‌شود که سه مؤلفۀ مشترک در دو رویکرد آلوده‌انگاری نه‌تنها عواملی برای برساختن فرد به‌عنوان «امر آلوده» هستند، بلکه منجر به تشکیل جمعیت‌های آلوده‌انگاشته و مناطق حاشیه‌ای آلوده می‌شوند.