استفاده از مشارکت نوجوانان در فرایند طراحی محیط (معرفی و آزمون روشی برای شناخت و به‌کارگیری معیارهای نوجوانان در ارزیابی ویژگی‌های محیط)

یکی از جنبه‌های مهم توسعه پایدار اجتماعی به‌وجود آوردن فرصت مشارکت کودکان و نوجوانان است که تأثیر عمیقی بر رشد فردی و ذهنی آنان می‌گذارد. تا‌کنون در کشور ما کودکان و نوجوانان از فرایند برنامه‌ریزی، علی‌رغم دغدغه طراحان و برنامه‌ریزان در بهبود کیفیت‌های محیطی با مشارکت مردم (و سهم بزرگ کودکان و نوجوان از جمعیت) نادیده گرفته شده‌اند. این مسئله در روستاها به‌دلایل ساختار نظام برنامه‌ریزی تمرکز‌گرا و ویژگی‌های فرهنگی در طرح‌های هادی نمود بیشتری یافته است و این مسئله لزوم ساخت و بومی سازی مدل‌ها و ابزارهای مشارکتی به‌عنوان یک ضرورت پر‌رنگ‌تر می‌نماید. پژوهش حاضر با روش ترکیبی در روستاهای استان فارس با مشارکت نوجوانان انجام یافته است. مقاله به‌ شرح تحقیقی می‌پردازد که در آن نوجوانان با کمک مدل مشارکتی و با استفاده از شاخص‌های کیفی محیط که از مطالعات پیشین بدست آمده به ارزیابی محیط زندگی‌شان می‌پردازند و ارزش شاخص‌های محیط مطلوب خود را در ترسیم جامعه ایده‌آل مشخص می‌نمایند. هدف این مقاله معرفی و آزمون کارایی مدلی برای استفاده از مشارکت نوجوانان در برنامه‌ریزی و طراحی در محیط واقعی جوامع روستایی استان فارس در ایران می‌باشد، ضمن آنکه مدل مورد نظر، کیفیت محیط را با استفاده از شاخص‌ها (در نمونه‌های موردی تحقیق از دیدگاه نوجوانان) ارزیابی و مقایسه می‌نماید. نتایج ارزیابی شاخص‌های کیفی و اهمیت هر یک از آن‌ها بستر‌ساز مشارکت نوجوانان در مراحل مختلف فرایند طراحی محیط روستا مانند ارزیابی شرایط موجود و تنظیم جدول سوات، ارزیابی گزینه‌های طراحی و زمان‌بندی اقدامات پیشنهادی طرح‌های هادی خواهد بود و توانایی اظهار عقیده و مداخله آنان در طراحی محیط زندگی‌شان را فراهم می‌کند. نتایج آزمون مدل پیشنهادی نشان می‌دهد که با وجود نقاط ضعف مدل مانند تعداد کم شاخص‌ها و معیارهای بکار رفته در آن برای اندازه گیری، مدل انتخاب شده برای استفاده از مشارکت نوجوانان نسبت به مدل‌های پیشین به‌دلیل طرح تحقیق ترکیبی و مزایای آن به‌ویژه در بستر نظام برنامه‌ریزی ایران، کارا و مؤثر می‌نماید؛ ضمن آن‌که مقایسه نتایج میزان رضایتمندی نوجوانان از وضعیت موجود محیط روستا بسیار کم و درصد زیادی از نوجوانان را خواهان مشارکت در برنامه‌ریزی و طراحی محیط زندگی در جامعه ایده‌آل و آرمانی‌شان ارزیابی می‌کند.