ارزیابی پاسخ به تنش خشکی در برخی از ژنوتیپ‌های امید بخش و ارقام ایرانی و خارجی زیتون با استفاده از شاخص-های مبتنی بر عملکردهای میوه و روغن

سابقه و هدف: زیتون درختی همیشه سبز و یکی از قدیمی‌ترین گیاهان کشت شده در حوزه مدیترانه شناخته شده است. تنش خشکی به عنوان یکی از مهم‌ترین تنش‌ غیرزیستی سبب کاهش عملکرد زیتون در شرایط گرمسیری و نیمه‌گرمسیری می‌باشد. بنابراین شناسایی ارقام مقاوم به تنش جهت کشت در مناطق مستعد خشکی یکی از کارهای مهم در توسعه سطح زیر کشت این گیاه باغی محسوب می‌شود. این آزمایش با هدف ارزیابی برخی از ارقام تجاری و ژنوتیپ‌های امیدبخش زیتون با استفاده از شاخص‌های تحمل و حساسیت به تنش خشکی صورت گرفت. مواد و روش‌ها: به‌منظور بررسی اثر تنش خشکی بر عملکرد میوه و درصد روغن 20 رقم تجاری و ژنوتیپ امیدبخش زیتون یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار در ایستگاه تحقیقات زیتون طارم طی دو سال باغی 1396-1394 اجرا شد. اعمال تنش خشکی به صورت قطع آبیاری به‌مدت یک ماه قبل از سخت شدن تا زمان سخت شدن هسته صورت گرفت. محاسبه 9 شاخص تحمل و حساسیت به تنش خشکی بر اساس عملکرد میوه و درصد روغن در شرایط تنش و بدون تنش خشکی، محاسبه همبستگی بین عملکرد و شاخص‌ها و نیز تجزیه به مؤلفه‌های اصلی با استفاده از ماتریس ضرایب همبستگی انجام شد. یافته‌ها: بر اساس نتایج به دست آمده تنش خشکی موجب کاهش عملکرد میوه در کلیه ژنوتیپ‌ها و ارقام و افزایش درصد روغن در برخی از آن‌ها شد. نتایج تجزیه همبستگی نشان داد کلیه شاخص‌ها به جز TOL و SSI دارای همبستگی مثبت و معنی‌داری با عملکرد میوه و درصد روغن در شرایط تنش و بدون تنش خشکی هستند. نتایج تجزیه به مؤلفه‌های اصلی (PCA) نشان داد دو مؤلفه نخست در مجموع 78/98 و 59/99 درصد کل تغییرات مربوط به عملکرد میوه و درصد روغن را توجیه نمودند. زاویه بین بردارهای هر یک از شاخص‌ها در بای‌پلات ترسیم شده توسط دو مؤلفه نخست نتایج تجزیه همبستگی را تأیید نمود. با توجه به نمودار سه‌بعدی ترسیم شده بر اساس مقادیر عملکرد و شاخص STI مشخص شد که ژنوتیپ امیدبخش T7 در هر سال باغی و متوسط دو سال از نظر عملکرد میوه و درصد روغن در گروه A قرار داشت. با در نظر گرفتن نتایج تجزیه به مؤلفه‌های اصلی نیز این ژنوتیپ در زمره ارقام برتر قرار گرفت. نتیجه‌گیری: نتایج به دست آمده از این آزمایش نشان داد ژنوتیپ امیدبخش T7 نسبت به سایر ارقام و ژنوتیپ‌ها به عنوان متحمل‌ترین ژنوتیپ به تنش خشکی شناسایی شد. لذا استفاده از آن در برنامه‌های اصلاحی ارقام متحمل و همچنین کشت در مناطق مستعد خشکی توصیه می‌شود.