ارزیابی و مقایسه عملکرد چغندرقند در کشت بهاره و پاییزه در شهرستان‌های مشهد و نیشابور با استفاده از یک مدل شبیه‌سازی

سابقه و هدف: استان‌ خراسان بیشترین سطح زیر کشت چغندرقند بهاره را در کشور دارا می‌باشد که در این میان سهم دو شهرستان مشهد و نیشابور در این استان قابل توجه می‌باشد. با توجه به مصرف آب بالای چغندرقند بهاره و محدودیت آب در دو شهرستان نیشابور و مشهد نیاز به راهکاری برای مقابله با این چالش است. از جمله راهکارهای مقابله با چالش کم آبی، کشت پاییزه و استفاده از نزولات جوی می‌باشد. به همین دلیل این تحقیق به منظور مقایسه عملکرد اندام ذخیره‌ای کشت پاییزه با کشت بهاره چغندرقند و نیز تعیین مناسب‌ترین تاریخ کاشت چغندرقند پاییزه در دو شهرستان مشهد و نیشابور در استان خراسان به انجام رسیده است. مواد و روش‌ها: شبیه‌سازی رشد و نمو چغندرقند در کشت پاییزه و بهاره در شهرستان‌های مشهد و نیشابور با مدل SUCROS در شرایط پتانسیل (بدون محدودیت آب، عناصر غذایی، آفات و بیماری‌ها) انجام شد. واسنجی و اعتبارسنجی مدل با استفاده داده‌های به دست آمده از دو آزمایش مستقل انجام شد. آزمایش اول به صورت فاکتوریل در چهار تکرار انجام شده بود و تیمارهای آزمایشی شامل سه رقم چغندرقند (فیاما، ماگنولیا و ناگانو) و چهار سطح نیتروژن (صفر، 80، 160 و 250 کیلوگرم در هکتار) بودند. آزمایش دوم در قالب فاکتوریل با چهار سطح آبیاری و چهار سطح نیتروژن (شاهد، 90، 180 و 270 کیلوگرم نیتروژن در هکتار از منبع اوره) اجرا شده بود. آزمایش های شبیه‌سازی به صورت فاکتوریل بر پایه طرح کاملا تصادفی انجام شد. ترکیب فاکتوریلی از شش تاریخ کاشت شامل دو تاریخ کاشت بهاره (15 اسفند و 15 اردیبهشت) و چهار تاریخ کاشت پاییزه (10 و 25 مهر، 10 و 25 آبان) و دو منطقه مشهد و نیشابور تیمارهای آزمایشی را تشکیل دادند.یافته‌ها: نتایج نشان داد که بیشترین وزن تر و خشک اندام ذخیره‌ای چغندرقند به ترتیب با مقادیر 104191 و 6/26047 کیلوگرم در هکتار مربوط به تاریخ کاشت 10 مهر بود. همچنین نتایج مقایسات گروهی این دو صفت نشان دهنده برتری تاریخ کاشت‌های پاییزه نسبت به بهاره بود. از لحاظ بیشینه شاخص سطح برگ، طول دوره رشد و آسیمیلاسون ناخالص در طول فصل رشد نیز تاریخ‌ کاشت‌های پاییزه نسبت به بهاره برتری داشتند. از نظر کارایی مصرف آب تاریخ کاشت پاییزه نسبت به تاریخ کاشت بهاره برتری داشت، بطوری‌که در تاریخ کاشت پاییزه کارایی مصرف آب 57/2 کیلوگرم ماده خشک اندام ذخیره‌ای به متر مکعب، در حالی که در تاریخ کاشت بهاره 67/1 کیلوگرم ماده خشک اندام ذخیره ای به متر مکعب برآورد شد.نتیجه‌گیری: به طورکلی نتایج بدست آمده از این آزمایش نشان داد که کشت پاییزه چغندرقند در شهرستان‌های نیشابور و مشهد از مزایای قابل توجهی برخوردار است. کاشت پاییزه نسبت به تاریخ کاشت بهاره دارای بارندگی و کارایی مصرف آب بالاتر و تبخیر و تعرق کمتری است. با توجه به نیاز آبی نسبتا زیاد چغندرقند در بهار و تابستان، تاریخ کشت پاییزه و استفاده از نزولات آسمانی می‌تواند به تولید چغندرقند در منطقه کمک شایانی بکند. با توجه به نتایج به دست آمده برای دو منطقه مورد نظر تاریخ کاشت‌های 10 و 25 مهر توصیه شد.