ارزیابی شاخص S با استفاده از سه مدل منحنی مشخصه رطوبتی خاک در پنج کاربری مختلف در جنوب کرمان

چکیده سابقه و هدف: یکی از راههای بیان رفتارهای فیزیکی خاک، توصیف ساختمان خاک می‎باشد. از آنجا که اندازه گیری کیفیت فیزیکی خاک به‎طور مستقیم امکان پذیر نیست، به همین دلیل از خواص ویژه‎ای که به عنوان شاخص تعریف می‌شوند، برای بیان کیفیت فیزیکی خاک استفاده می‎کنند. از شاخص‏هایی مختلفی از جمله شاخص S برای بیان کیفیت فیزیکی خاک که شیب منحنی مشخصه رطوبتی خاک در نقطه عطف می‎باشد استفاده می‎شود. به نظر می‎رسد که تحقیقات چندانی در خصوص اثر کاربری بر شاخص S انجام نشده است، بنابراین هدف از این تحقیق، مقایسه نتایج شاخص S با سه مدل مختلف منحنی مشخصه رطوبتی خاک (شامل مدل ون‎گنوختن، مدل بروکس – کوری و مدل گرون‏ولت– گرانت) در پنج کاربری مختلف در شهرستان جیرفت بود. مواد و روش‌ها: به همین منظور 350 نمونه دست خورده و 350 نمونه دست نخورده از کاربری‎های مختلف (کاربری مرکبات، کاربری نخیلات، زراعی، جنگل و ترکیبی ) برداشت شد. برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، شامل درصد شن، درصد سیلت، درصد رس، قابلیت هدایت الکتریکی عصاره اشباع، چگالی ظاهری، درصد تخلخل کل و درصد مواد آلی اندازه‎گیری شدند. همچنین با استفاده از دستگاه صفحات فشاری، مقدار رطوبت خاک در مکش‌های 0، 30،10، 50، 100، 300، 500، 1000 و 1500 کیلوپاسکال تعیین شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد که در منطقه مورد بررسی، بهترین کیفیت فیزیکی خاک در کاربری نخیلات دیده شد. همه کاربری‏ها، به جز کاربری جنگل، دارای کیفیت فیزیکی مناسبی بودند. زیاد بودن مقدار شاخص S در کاربری‎های مرکبات، نخیلات و زراعی می‎تواند بیانگر مدیریت بهتر خاک در شروع کشت و کار باشد. در کاربری ترکیبی، به دلیل کشت توامان یونجه و خرما، یونجه سبب برگشت مواد آلی بیشتر به خاک می‏شود و در نتیجه ساختمان خاک را بهبود می‎بخشد که در زیاد بودن مقدار شاخص نمایان می‏شود. در کاربری‏هایی که ساختمان خاک وضعیت بهتری داشت و یا عملیات مدیریتی مناسب اعمال شده بود، شاخص S زیادتر بود. نتیجه‌گیری: به‎طور کلی، با وجود اختلاف ناچیز کاربری‏های مرکبات، نخیلات و زراعی در مقدار شاخص S، کاربری نخیلات دارای میانگین شاخص S بالاتری بود. به‎طوری‎که مقدار آن در مدل ون‎گنوختن، بروکس-کوری و گرانت-گرون‎ولت به ترتیب برابر با 06/0، 06/0و 04/0 بود. همچنین نتایج این تحقیق نشان داد که دقت مدل ون‎گنوختن در برآورد و ارزیابی کیفیت خاک، به دلیل تمایز بیشتر بین خاک‎های با کیفیت فیزیکی نزدیک بهتر بود زیرا برازش منحنی مشخصه رطوبتی دارای R2 بالاتر بود ( 92/0= R2). هرچند به دلیل اختلاف کم با دو مدل دیگر، به ویژه مدل بروکس و کوری (87/0= R2)، به نظر می‎رسد مدل مناسب برای ارزیابی کیفیت خاک در کاربری‏های مختلف متفاوت می‎باشد. بنابراین ضروری است که این شاخص و سایر شاخص‎های ارزیابی کیفیت فیزیکی خاک در اقلیم‎های مختلف بیشتر بررسی گردد.