ارائۀ مدل مفهومی از خوانایی با تکیه بر تصور ذهنی

بیان مسئله : مفهوم خوانایی که بعد از کار اساسی «لینچ» به دایرۀ مفاهیم کیفی محیط‌های مصنوع اضافه شد، همواره تداعی‌کنندۀ عناصر پنج‌گانه‌ای است که او از سیمای کالبدی شهر معرفی کرد. این نوع نگاه کالبدمحور موجب تمرکز تحقیقات بعدی بر تصویری شده است که از محیط در ذهن ناظر شکل می‌گیرد. حال آنکه تصوری که ناظر از مؤلفه‌های کالبدی در ذهن خود می‌سازدکمتر مورد مطالعه قرار گرفته است. هدف: پژوهش حاضر با طرح این سؤال که تصور ذهنی ناظر از محیط کالبدی شامل چه مؤلفه‌هایی است، در پی شناخت بهتر مفهوم خوانایی و ارائۀ مدلی مفهومی از ارتباط مؤلفه‌هاست. روش تحقیق: روش پیشبرد این پژوهش، تحلیل محتوای کیفی است که ابتدا ضمن مطالعۀ اسناد و آرای صاحب‌نظران، به بررسی وجوه مختلف تأثیرگذار بر ایجاد تصور ذهنی پرداخته و سپس با استدلال منطقی، ارتباط مؤلفه‌ها را در قالب مدلی مفهومی جهت مطالعۀ جامع‌تر خوانایی ارائه کرده است. نتیجه‌گیری: نتایج نشان می‌دهد، تصوری که از محیط در ذهن ناظر ایجاد می‌شود علاوه بر مؤلفه‌های مکانی، شامل مؤلفه‌های انسانی و زمانی است که می‌توان آن را به تصویر ذهنی مکانی شامل زیرمؤلفه‌های هویت و ساختار، تصویر ذهنی زمانی شامل تجربه فردی، جمعی و رویدادهای اجتماعی، تصویر ذهنی عاطفی شامل حس تعلق به مکان و اجتماع و همچنین ارزیابی‌های کالبدی، تاریخی و احساسی دسته‌بندی کرد. بر این اساس مفهوم خوانایی نه یک ویژگی فیزیکی محیط کالبدی، که مفهومی ذهنی ادراکی و چندبعدی است و سنجش آن تنها براساس شاخصه‌های فیزیکی یک محیط کالبدی به‌نوعی اتکای صرف به لایه‌های مکانی تصور ذهنی بوده و برای ارزیابی جامع‌تر از میزان خوانایی ادراک‌شده باید سایر لایه‌های زمانی و عاطفی نیز در تصور ذهنی مورد توجه قرار گیرد.