ابهام و ابهام‌آفرینی در تلمیحات اسطوره‌ای، حماسی و عیسوی دیوان خاقانی

خاقانی شَروانی (520- 595 ه.ق) از شاعران بزرگ سبک آذربایجانی است که از ویژگی‌های برجستة این سبک، استفاده از ابزارهای گوناگون جهت دشوار ساختن کلام است. اشراف خاقانی بر اسطوره­ها و آموزه‌های مسیحی و توجّه به ظرافت‌ها و دقایق تلمیحی آن، بی­گمان بر پیچیدگی و ابهام در عبارت­پردازی‌های او مؤثر بوده است. این مقاله در پی آن است تا با بررسی تلمیحات اسطوره­ای و حماسی و نیز اشارات عیسوی دیوان خاقانی، دلایل ابهام و پیچیدگی در تلمیحات او را مشخص کند. بررسی مأخذ تلمیحات از اهداف این پژوهش محسوب می­شود. روش این پژوهش، بررسی نمونه­ها بر اساس متن اشعار خاقانی و دیگر آثار او و برون‌متن و کتاب­هایی است که به نظر می­رسد خاقانی از آن­ها مطلع بوده است. با توجّه به این­که یکی از سطوح ابهام در شعر خاقانی ابهامی است که عامل ایجادکنندۀ آن برخی تلمیحات موجود در اشعار اوست، تحقیق دراین‌باره امری ضروری است. نتایج به دست آمده نشان‌دهندۀ آن است که ابهام در تلمیحات خاقانی، بیشتر در دستۀ ابهامات عمدی قرار دارد.