بررسی عملکرد سامانة زهکشی بدون پوشش در کنترل سطح ایستابی در مقایسه با پوشش رایج معدنی در اراضی دشت شادگان

امروزه در پروژه های زهکشی در دست اجرای کشور و به خصوص در خوزستان بخش قابل توجهی از هزینه های اجرایی به تهیة پوشش معدنی (شن و ماسه) اطراف لوله های زهکش زیرزمینی اختصاص می یابد. از سویی، با توجه به خصوصیات خاک برخی مناطق و بر اساس توصیه های فنی، زهکشی بدون پوشش نیز ممکن است به منزلة یک گزینه مد نظر قرار گیرد. به همین منظور، در پژوهش حاضر، که یکی از تجربه های نخستین در مقیاس واقعی در ایران است، در مزرعه ای آزمایشی با مساحت تقریبی 20 هکتار زیر کشت گندم، در اراضی دشت شادگان واقع در استان خوزستان، علاوه بر زهکشی با پوشش رایج شن و ماسه ای، زهکشی بدون استفاده از مواد پوششی، با توجه به ویژگی های خاک منطقه، انجام شد. هر واحد آزمون پنج خط زهکش (لترال) داشت با فواصل 50 متر، عمق کارگذاری متوسط 7/1 متر، و طول تقریبی 220 متر. به منظور بررسی وضعیت سطح ایستابی، در راستای عمود بر زهکش، وسط لترال میانی هر واحد به فواصل 5/0 و 5/2 و 5 و 10 و 25 متر از لولة زهکش، پیزومترهایی تا عمق 2 متری خاک کار گذاشته شد و لترال میانی به منهول تجهیز شد. همچنین، در 30 متر از ابتدا و انتهای این زهکش دو پیزومتر در فواصل 5/0 و 5/2 متری نصب شد. زهکشی رایج در دو واحد آزمایشی و زهکشی بدون پوشش در نتیجة ممانعت زارعان محلی از اجرای سامانه بدون کاربرد شن و ماسه فقط در یک واحد آزمایشی اجرا شد. اما داده های لازم در این واحد از سه زهکش میانی و در پوشش رایج از زهکش میانی برداشت شد. بررسی مقادیر عمق سطح ایستابی عملکرد قابل قبول زهکش های بدون پوشش و عملکرد مناسب زهکش های دارای پوشش شن و ماسه را در کنترل سطح ایستابی و در طول یک فصل زراعی نشان داد. محاسبة مقادیر شاخص عمق نسبی آب زیرزمینی (rgwd) نیز عملکرد قابل قبول سامانة زهکشی بدون پوشش در اراضی دشت شادگان را در طول مدت اجرای این پژوهش و بدون خروج رسوب قابل توجه تأیید کرد. بنابراین، در صورت عملکرد مناسب سامانة زهکشی بدون پوشش در میان مدت و درازمدت، می توان آن را به عنوان گزینه ای در پروژه های زهکشی زیرزمینی و در اراضی دارای شرایط مشابه شادگان مطرح کرد.