بررسی و مقایسه متناقض نما در غزلیات سنایی و عطار

متناقض­نمایی در شعر، هم در حوزه زبان و هم در حوزه معنا باعث آشنایی­زدایی و برجستگی کلام می­شود. این شگرد از دیرباز مورد توجه شاعران بوده و عواملی چون تحوّل تکاملی ادبیات از سادگی به پیچیدگی  و آمیختگی عرفان با ادب فارسی در پیدایش و گسترش آن نقش داشته است. عناصر متناقض­نما به صورت ترکیب یا تصویر پارادوکسی و جمله یا بیان پارادوکسی به کار می روند. در این مقاله ضمن تعریف متناقض­نما و پیشینه و زمینه­های پیدایش آن و ...  به بررسی و مقایسه انواع متناقض­نما و بسترهای آن در حوزه معنایی و زیبایی­شناختی و در دو ساخت تعبیری و ترکیبی در غزلیات دو شاعر عارف، سنایی و عطار پرداخته شده است. گر چه تصاویر پارادوکسی با سنایی و شعرهای مغانه او آغاز می شود؛ روند رو به رشد آن در غزلیات عطار قابل تأمل است و در تعبیرات متناقض نما  چه در حوزه زیبایی­شناختی و چه در حوزه مفاهیم چنان که نمودار نتایج حاکی از آن است با فراوانی 15تا 20درصدی نسبت به غزلیات سنایی روبه­رو هستیم؛ در حالی که تقریباً به طور مساوی درصد کمی از ترکیبات پارادوکسی در غزلیات دو شاعر دیده می­شود. این دو شاعر عارف که در پی بیان مفاهیم و اندیشه های والای عرفانی اند بیشتر به تعبیرات گرایش داشته­اند؛  تعبیراتی که با مفاهیمی همراه است که سبب می شود پرده ظاهر عادت را کنار بزند و ذهن معتاد و به دور از حقیقت را به سوی حقیقت رهنمون سازد.