گذر از ممدوح به معشوق مجازی و حقیقی در غزل عاشقانه (با تکیه بر غزل حافظ)

این پژوهش به توصیف و تحلیل روند جایگزینی بت­واره­های برساختة آدمی از خدا به سلطان و از سلطان به معشوق می­پردازد و نمونه­های آن را در غزل عاشقانه نشان می­دهد. انسان درپی یافتن گمشدة خویش، در متعالی­ترین شکلِ آن، به خداوند چشم داشته است. از آنجا که درک ذات خداوند برایش میسر نبوده، به جلوه­های وی در هستی، روی آورده و نظر بر بُت، ممدوح و معشوق دوخته است. شاعران و نویسندگان در مسیر تاریخ ادبی، پس از نگاه کلی­نگر خویش به خداوند، نظر ستایش­آمیز خود را نخست به پادشاهان، به عنوان برگزیدگان وی(مطابق پاره­ای باورهای دیرین) و سپس به ممدوح و معشوق افکنده­اند و همان نگرش را نسبت به پرستش، در قالب آرزوهای آرمانی خویش برای دست­یابی به الگوی کامل، بدو نسبت داده­اند و چون هیچ موجودی در روی زمین کامل نیست و این معشوق آرمانی هم نمی­تواند، عاشق را خرسند کند، کم­کم چنان­که می­بینیم موقعیت معشوق آرمانی در قلب عاشق متزلزل می­شود. این پژوهش، گزارشی از این رویکرد است.