مقایسة مشدّدسازی و تشدیدزدایی در زبان فارسی و گویش¬های ایرانی

تشدیدزدایی فرایندی واجی است که در بعضی از زبان¬ها از جمله فارسی مشاهده می¬شود. از آنجا که مطالعات تاریخی از گرایش زبان¬ها به این فرایند حکایت می¬کند و از سوی دیگر تاکنون در زبان فارسی، پژوهش جامعی در این زمینه صورت نگرفته است؛ هدف این تحقیق، معرفی فرایند تشدیدزدایی و بیان ویژگی¬های آن در زبان فارسی و گویش¬های آن است. در این مقاله، رابطة تشدیدزدایی و تشدید با فرایندهای واجی نظیر تضعیف، تقویت، همگونی، کشش جبرانی و غیره بررسی شده است. این تحقیق به شیوة کتابخانه¬ای و با استفاده از کتاب ها و مقالات گویش¬شناسی و استناد به پیکره¬ای شامل 12 هزار داده (مشدّد و غیر مشدّد) مربوط به 33 گویش ایرانی انجام شده است. نگارندگان علاوه بر تحلیل کیفی، از بررسی کمّی داده¬ها یعنی محاسبة بسامد مؤلفه¬ها نیز استفاده کرده اند؛ به عبارت دیگر تعداد کلمات مشدد (شده) و تشدیدزدایی¬شده و همچنین فراوانی همخوان¬هایی که تحت تأثیر این فرایندها قرار گرفته¬اند محاسبه شده است. مهم¬ترین نتایج این تحقیق عبارت¬اند از: 1. تشدیدزدایی عکس تشدید عمل می¬کند؛ 2. در میان فرایندهای واجی، کشش جبرانی و درج همخوان، فرایندهایی هستند که بعد از حذف تشدید دارای بیشترین بسامد از لحاظ کاربردند؛ 3. تشدیدزدایی زمینه را برای عملکرد سایر فرایندهای واجی فراهم می¬کند؛ 4. گویی تمایل طبقات مختلف آواها به فرایند مشدّد شدن و تشدیدزدایی در جهت عکس هم عمل می¬کند. تمایل طبقات همخوانی نسبت به فرایند مشدّد شدن به صورت روان> انسدادی> خیشومی> غلت است.