تحلیل عملکرد گونة روایت و شتاب منفی داستانی در زبان غنایی (مطالعة موردی: منظومة مهر و ماه جمالی دهلوی)

بررسی ساختاری آثار کلاسیک روایی، جایگاه مناسبی برای کشف روابط مؤلفه­های داستانی با زبان است. پیرنگ کامل منظومة عاشقانة مهر و ماه بستری مناسب برای نشان دادن این روابط فراهم می­کند. در زبان غنایی منظومة مذکور کارکرد ادبی و عاطفی زبان بر سایر نقش­های زبانی غالب است. هدف نگارنده در این جستار، جمع سه نظریة متمایز در حوزه ساختار داستان و کارکردهای زبان است که در نهایت به الگویی کلی در این رابطه دو سویه منتهی می­گردد. هنگامی که راوی بر حضور خود در داستان تمرکز کند (+) کارکرد عاطفی زبان قوی­تر می­شود و زمانی که به توصیف کنش­ها، کنشگران و سایر پدیده­ها (+) می­پردازد، کارکرد ادبی زبان خود را بیش از پیش نشان می­دهد، زیرا در این ساحت عموماً صنایع ادبی بیشتری به اقتضای شیوة داستان­پردازی کهن در متن وارد می­شود. توصیف­های منظومه اعم از پدیده­های طبیعی، ظاهر و سیرت قهرمانان داستان و حتی شرح جزئیات برخی از کنش­های غنایی مانند شکار، شب زفاف، بزم و ... که شتاب روایت را کاهش می­دهد، محمل ظهور کارکرد ادبی زبان غنایی است. شکوائیه­های ذهنی، نجوای با خویشتن، مناظره­های یک طرفه با عناصر طبیعت و... به سبب بافت خاص زبانی که عمدتاً با ادات ندا و تمنا همراه است با کارکرد عاطفی زبان غنایی رابطة مستقیم دارد. گفتمان عاطفی در بطن روایت شکل می­گیرد و ساز و کار کنش­های داستانی را به حداقل می­رساند. استفاده از مدل طرحوارة عاطفی برای نشان دادن امیدواری شوشگر در عین ناامیدی و ایجاد اعتماد به نفس برای وصال یار از دیگر دستاوردهای این پژوهش است.