درآمدی بر جریان روشنفکری ایران با تأکید بر ادبیّات داستانی معاصر

بیداری تاریخی روشنفکران ایرانی، با پیروزی انقلاب مشروطه به اوج خود رسید و در مسیر تازه ای افتاد. از جمله عرصه هایی که تحوّلات این جریان در آن انعکاس یافته، گونة ادبیّات داستانی است، که در این مقاله کوشیده ایم تأثیرات ارتباط متقابل این دو جریان فکری و فرهنگی را بررسی کنیم. تأمّلات روشنفکری، همسویی معناداری با مفاهیم مطرح در آثار داستانی معاصر دارند، که بررسی روابط و تأثیرگذاری های متقابل آنها می تواند در کشف ظرفیّت های ادبیّات داستانی معاصر ایران راهگشا باشد. در پژوهش حاضر، بر اساس مطالعات کتابخانه ای و به شیوۀ استقرایی، سیر مکتب روشنفکری ایران را طبق جهت گیری های عمدة روشنفکران، به سه دوره تقسیم کرده ایم و به فراخور وضع سیاسی ـ اجتماعی زمانه، داده هایی متناسب با آن جهت گیری ها در متون داستانی آن دوره به دست داده ایم. یافته ها نشان می دهد نسل های روشنفکران ایرانی و آثار داستانی هم دورة آنها، آزمون و خطاهایی را برای گذار کشور از عقب ماندگی تاریخی از سر گذرانده اند، امّا همگی در رسیدن به آرمان شهر خود ناکام مانده اند، که بخش عمده ای از ادبیّات داستانی معاصر نیز ترسیم وجوه مختلف همین ناکامی هاست. این ادبیّات، آیینة تمام نمای تجربة روشنفکری ایران است و به نظر می رسد شناخت دقیق این دو تجربة فکری و فرهنگی، راه مناسبی برای شناختن چهرة گذشته و امروز ایرانیان باشد