بررسی اثر مشخصات شیب بر تشکیل خاک روی سنگ گرانیت با استفاده از مناسب ترین شاخص هوا دیدگی در منطقه نیمه خشک غرب اصفهان

چکیده سابقه و هدف: کانی های اولیه تشکیل دهنده سنگ گرانیت و کانی های رسی که از هوا دیدگی این کانی ها به وجود می آیند، تعیین کننده مشخصات خاک هایی می باشند که از سنگ گرانیت منشأ می گیرند. مشخصات شیب از طریق تأثیر بر میزان رطوبت و دمای خاک، باعث تغییر و تحول در خاک می شوند. میزان هوا دیدگی در خاک را می توان با مناسب ترین شاخص های هوا دیدگی بیان کرد. این مطالعه جهت بررسی تشکیل خاک روی سنگ گرانیت در جهات، موقعیت ها و شکل های مختلف شیب، با استفاده از مناسب ترین شاخص هوا دیدگی صورت گرفت. مواد و روش ها: توده گرانیتی قره بل طاق در غرب استان اصفهان که دارای اقلیم نیمه خشک است، قرار دارد. در هر جهت شمالی و جنوبی شیب، سه خاک رخ درشیب پشتی و سه خاک رخ در پای شیب حفر، تشریح و از آن ها نمونه برداری صورت گرفت. مشخصات فیزیکی و شیمیایی سنگ و خاک ها اندازه گیری شد. از بین هشت شاخص هوا دیدگی، آن شاخص که بیشترین ضریب همبستگی را با نسبت آهن پدوژنیک به آهن کل، درصد رس و وزن مخصوص ظاهری نشان داد، به عنوان مناسب ترین شاخص انتخاب گردید. در راستای بررسی میزان هوا دیدگی از عمق به طرف سطح خاک و در جهات، موقعیت ها و شکل های مختلف شیب، از این شاخص استفاده شد. یافته ها: همبستگی بین شاخص های هوا دیدگی و نسبت آهن پدوژنیک به آهن کل و وزن مخصوص ظاهری معنی دار، ولی همبستگی بین این شاخص ها و درصد رس معنی دار نشد از بین این شاخص ها، شاخصwr مناسب ترین شاخص برای بیان شدت هوا دیدگی انتخاب شد. در فرمول این شاخص از عناصر ca، na و mg به عنوان عناصر متحرک استفاده شده است. کلسیم و سدیم در ساختار پلاژیوکلاز و منیزیم در ساختمان بیوتیت حضور دارند. متوسط مقدار wr برای سنگ گرانیت، 8/15 و برای رگولیت حاصل از هوا دیدگی این سنگ، 87/10 به دست آمد. درشیب های محدب، متوسط مقدار wr، 82/14 و متوسط ضخامت رگولیت، 31 سانتی متر و درشیب های مقعر، متوسط مقدار wr، 28/13 و متوسط ضخامت رگولیت، 90 سانتی متر محاسبه گردید. در پشته شیب ها، متوسط wr، 9/13 و متوسط ضخامت رگولیت، 80 سانتی متر و در پای شیب ها، متوسط مقدار wr، 30/14 و متوسط ضخامت رگولیت، 5/32 سانتی متر به دست آمد. علت بیشتر شدن wr و کمتر شدن ضخامت رگولیت در پای شیب، وجود یک رخنمون سنگی در پای شیب شمالی می باشد. متوسط wr درشیب جنوبی 3/14 و متوسط ضخامت رگولیت، 7/43 سانتی متر و درشیب شمالی، این مقادیر به ترتیب 0/14 و 2/69 سانتی متر محاسبه شد. نتیجه گیری: با توجه به اینکه منطقه موردمطالعه نیمه خشک است، میزان بارندگی در حدی است که در اثر هوا دیدگی سنگ گرانیت، کاتیون های بازی آزاد و از خاک خارج می شوند. بنابراین شاخص هایی که فرمول آن ها به صورت نسبت اکسیدهای کاتیون های بازی به اکسید یا اکسید های عناصر غیر متحرک است، به عنوان مناسب ترین شاخص ها انتخاب شدند. علاوه بر درجه و جهت شیب، شکل شیب نیز بر هوا دیدگی سنگ مادر اثرگذار است. نظر به اینکه درشیب های محدب، آب کمتر می تواند در خاک نفوذ کند، هوا دیدگی در این نوع شیب ها حداقل و درشیب های مقعر، حداکثر به دست آمد. همان گونه که انتظار می رفت، در پشته شیب جنوبی، نسبت به پای آن، هوا دیدگی کمتر شد. برخلاف انتظار، درشیب شمالی، عکس این پدیده اتفاق افتاد زیرا یک رخنمون سنگی در پای این شیب وجود دارد. در پای شیب، مقدار شیب کمتر و درنتیجه آب بیشتری در خاک نفوذ می کند و هوا دیدگی بیشتر می شود. درشیب جنوبی، میزان هوا دیدگی کمتر از شیب شمالی به دست آمد.