جستاری در نقد و بررسی کتاب اصلاحات ارضی در ایران؛ اثر آ.ک.اس لمبتون

اصلاحات ارضی یا بازتوزیع زمین و بهره برداری به نفع روستائیان منجر به تغییر در روابط تولید و ساختار جامعه از طریق انتقال قدرت ملی و محلی شد. همزمان با تصویب لایحه اصلاحات ارضی این موضوع بیشتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت. این مطالعات، شامل کلیات اصلاحات ارضی تا الغای رژیم ارباب و رعیتی طی مراحل مختلف اجرای این لایحه می شد که حاصل آن در مطالعات شاخص پژوهشگران ایرانی و خارجی مشهود است. از جمله ی این پژوهشگران، خانم لمبتون از چهره های علمی و سیاسی است که طی سال های 1966-1962، در کتاب هفده فصلی خود تحت عنوان اصلاحات ارضی در ایران به این موضوع پرداخته است. نگاه او در این مطالعه، در برخی بخش ها سیاحت گونه و در برخی فصول، علمی، دقیق و موشکافانه است. اما با توجه به مطالعات نگارنده طی چهل سال اخیر در مناطق روستایی ایران، نتایج حاصل از این مطالعات، تفاوت معنی داری با مطالب مطرح شده در کتاب ایشان دارد. حاصل این تناقض، این فرض را مطرح می کند که بر مطالعات خانم لمبتون، شرایط از پیش تعیین شده ای حاکم بوده است. نگاه ارزشی ایشان در برخی موارد، منجر به خسران و تضعیف برخی حقوق روستائیان شد و چگونگی تاثیر اجرای قوانین ارضی بر ساخت سیاسی و اجتماعی، عموما مورد توجه قرار نگرفت. پیامد اصلاحات ارضی از نظر اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و با وجود از بین بردن نظام ارباب رعیتی، با حذف مدیریت تولید زراعی کشاورزان و سوق دادن آنها به سمت شهرها، منجر به افول تولیدات کشاورزی، پیامد منفی مهاجرت و ایجاد نابرابری اجتماعی، اقتصادی در جامعه روستایی شد. بنابراین به نظر می رسد انجام مطالعه ای انتقادی بر مباحث مطرح شده توسط ایشان ضروری باشد که در این نوشتار به آن پرداخته خواهد شد.