نشانه های سبکی و ژانری در چند حماسۀ مذهبی با تکیه بر کنایه

وحدتی که در تفکّر و بینش و بیان احساسات و ادراکات شاعری متجلّی است، تعیین کنندۀ سبک شعری اوست. سبک تنها عوامل لفظی را در بر نمی گیرد؛ بلکه محصول عوامل متعدّدی است که در تأثیرگذاری کلام بر مخاطب نقش عمده ای دارد. یکی از این موارد، ارتباط لفظ با معنی است. نوع واژه ها و صنایع به کار رفته در شعر، باید با موضوع و نوع ادبی آن متناسب باشد. در این مقاله، با فرض اینکه الفاظ به کاررفته در تصاویر بلاغی شعر حماسی، به مقتضای حال و مقام و به تناسب معنی انتخاب شده اند، پس از بحث درباره یکی از نشانه های سبکی و ژانری، یعنی ارتباط لفظ با معنی، کنایاتموجود در حماسه های مذهبی تازیان نامه (خلاصۀ خاوران نامۀ ابن حسام خوسفی)، حملۀ حیدری راجی کرمانی، کلیات حملۀ حیدری محمّد رفیع مشهدی و علی نامۀ خواجه­ربیع، مورد تفحّص و بررسی قرار گرفته است. بیشتر کنایات با عنصر خیال مبالغه و خلاف آمد عادات - که جوهر و ذات حماسه است -همراه بوده، با اصطلاحات حماسی بیان شده اند.برخی از این کنایات که مضامین مربوط به ابزار و آلات جنگی و قید حالت و تضاد را در برمی گیرند، شکل حماسی پیدا کرده اند؛ ولی برخی دیگر، از جمله تصاویر مربوط به طلوع و غروب خورشید، به دلیل تصاویر حماسی شان، به حماسی تر شدن کنایات افزوده اند. این کنایات، افزون بر اینکه منعکس کنندۀ اندیشۀ شاعر و آداب و رسوم حاکم بر جامعه است، با فضای شعر حماسی نیز مطابقت دارند.