چهره دوگانه تیمور لنگ در تاریخ و ادب و تحلیل این دوگانگی

تیمور لنگ گورکانی یکی از شخصیت های تیره روشن تاریخ است در پهنه تاریخ وادب ایران نیز گاهی برخی از نویسندگان درباره بزرگی و خردی تیمور دچار دو دلی گشته و گاهی زبان به ستایش او نیز گشوده اند. شماری دیگر او را یکی از بدترین خون آشامان تاریخ دانسته اند. نگارنده این مقاله کوشیده است تا به یاری نوشته های پایه دار و سندهای استوار، تا آنجا که امکان داشته است، پرده از چهره این فرمانروای سنگدل و به ظاهر دانش دوست و پارسا نواز، بردارد و آن گونه که او را شناخته است، به خوانندگان بشناساند. به باور نگارنده پوششی که تیمور لنگ بر چهره خود پوشیده، چند لایه است و همین لایه های گونه گون پوششی چهره او است که شخصیت وی را چند گونه نشان داده است. ولی با این همه، تاریخ فریب نمیخورد و چهره های پاک نام آوران راستین را از چهره های ناپاک پاک نما، روشن می گرداند. در دل تاریخ به روشنی آشکار گشته که تیمور در میان گروه دوم، جایگاهی استوار داشته است. تاریخ در دوران حیات پر فراز و نشیب خود، شخصیتها و نامآوران بسیاری دیده و زندگینامه ها، گونه های تفکر، نیک نامی ها و زشت نامی های فراوان، از آدمیان در سینه و لابه لای برگ های خویش برای نسلهای آدمی که گروه گروه و پی در پی می آیند و می روند، نگاه داشته است. شمار کسانی که به برگ برگ تاریخ، آبرو و ارزش و گرانمایگی بخشیده اند و مایه پایداری و جاودانگی آن گشته اند، کم نیست. چنانچه نام های درخشان و کرامت آفرین این دسته از شایستگان قرن ها و دوران های تاریخی را از میان برگ های تاریخ بیرون کشند، دیگر چیزی جز ننگ و سرافکندگی و پلشتی، با آن به جا نخواهد ماند.