تحلیل کتاب‏شناختی نسخه‏های خطی فارسی دوره ی صفویه با تأکید بر ویژگی‏های کتابتی و نوع خطوط

هدف: پژوهش حاضر، عناصر فهرست نسخه‏های خطی فارسی دوره ی صفوی را مورد بررسی قرار داده است تا بر آن اساس به شناخت سبک و شیوه ی رایج، شاخصه های کتاب‏آرایی و ویژگی‏های کتابت آن دوره دست یابد. روش‏پژوهش: این پژوهش با روش تحلیل کتاب‏شناختی به شیوه ی استنادی (کتابخانه‏ای) و تأکید بر نوع خط نسخه‏های خطی این دوره انجام گرفته است. سیاهه ی وارسی 5 ناحیه ی توصیف قواعد فهرست‏نویسی انگلوامریکن (عنوان و شرح پدیدآوران؛ مشخصات ظاهری؛ انواع خطوط؛ آرایش نسخه‏ها؛ یادداشت‏ها و برافزوده‏ها) است. جامعه ی پژوهش شامل 3561  نسخه ی شناخته شده است که از این تعداد نمونه‏ای شامل 351 نسخه ی تاریخ‏دار، با بررسی فهرست پنج کتابخانه ی کاخ موزه ی گلستان، مجلس شورای اسلامی، مرکزی دانشگاه تهران، موزه ی ملک و ملی که بیشترین آثار این دوره را در فهرست خود داشتند، به عنوان جامعه ی آماری نمونه بر اساس جدول کرسی، مورگان انتخاب شد. یافته‏ها: یافته‏های حاصل از این پژوهش، بیانگر ارتباط انتخاب خطوط با گرایش موضوعی است که نخست به مضامین ادبی، سپس دینی و مذهبی، تاریخی، علوم طبیعی و ریاضی، اخلاقی و عرفانی این دوره توجه داشته‏اند. از دیگر ویژگی‏های این عصر توجه خاص در به کارگیری انواع تزیینات در صفحه ی عنوان، آغاز نسخه ها، استفاده از جدول‏های رنگین، تذهیب و سرلوح‏های ساده و مُزدوج، وجود انجامه و حواشی نسخه ها است. نتیجه­گیری: بر اساس یافته‏ها، فرضیه‏های پژوهش مبنی بر وجود ارتباط معنی‏دار بین نوع خط نسخه‏ها با موضوع آنها و سهم بیش از پنجاه درصدی (46/57%) توجه بهخوشنویسی در مقایسه با کتابت عادی در فرایند نسخه‏پردازی با آزمون‏های خی دو و z0 تأیید شد. در انتها پیشنهادهایی برای استفاده در فهرست‏نویسی نسخه‏های خطی فارسی با توجه به ویژگی‏های خط و کتاب‏آرایی شرقی ارائه شد.